Soạn bài Hoàng Lê nhất thống chí – Hồi thứ mười bốn (trích) trang 64 – 72 SGK ngữ văn lớp 9 tập 1. Để học tốt hơn danh sách các bài tập trong bài Hoàng Lê nhất thống chí – Hồi thứ mười bốn (trích), sau đây là hướng dẫn soạn bài và giải bài tập đầy đủ, ngắn gọn và chi tiết nhất.
HOÀNG LÊ NHẤT THỐNG CHÍ(1)
HỒI THỨ MƯỜI BỐN
Đánh Ngọc hồi, quân Thanh bị thua trận
Bỏ Thăng Long, Chiêu Thống trốn ra ngoài
(Đoạn đầu của hồi này nói về sự việc Tôn Sĩ Nghị kéo quân vào Thăng Long, thấy dễ dàng, cho là vô sự, không đề phòng gì cả. Điều đó làm cho vua
tôi Lê Chiêu Thống, vốn đã biết rất rõ tài cầm quân của Nguyễn Huệ, rất lo lắng.)
Nhắc lại, Ngô Văn Sở sau khi đem các đạo quân rút lui, tức tốc sai Nguyễn Văn Tuyết chạy trạm(2) vào nam cáo cấp(3). Một mặt, chặn ngang đất
Trường Yên(4) làm giới hạn, đóng thủy quân ở hải phận Biện Sơn, quân bộ thì chia giữ vùng núi tam Điệp(5), hai mặt thủy bộ liên lạc với nhau, ngăn hẳn miền Nam với miền Bắc. Vì thế, việc ở bốn trấn(6) Đàng ngoài không hề thấu đến hai xứ Thanh, Nghệ. Vì vậy việc quân Thanh đến Thăng Long và việc vua Lê thụ phong(7) ngày 22 tháng 11, từ Thanh Hóa trở vào, không một người nào được biết. Ngày 20 tháng ấy, Sở lui về Tam Điệp, thì ngày 24 tuyết đã vào đến thành Phú Xuân(8).
Bắc Bình Vương(9) tiếp được tin báo, giận lắm, liền họp các tướng sĩ, định thân chinh cầm quân đi ngay. Nhưng các người đến họp đều nói:
– Chú công với vua Tây Sơn có sự hiềm khích, đối với ngôi chí tôn(10), lòng tôn phò(11) của mọi người chưa thật vững bền, nay nghe quân Thanh sang đánh, càng dễ sinh ra ngờ vực hai lòng. Vậy xin trước hết hãy chính vị hiệu(12), ban lệnh ân xá khắp trong ngoài, để yên kẻ phản trắc và giữ lấy lòng người, rồi sau sẽ cất quân ra đánh dẹp cõi Bắc cũng là chưa muộn.
Bắc Bình Dương lấy làm phải, bèn cho đắp đàn ở núi Bân(13), tế cáo trời đất cùng các thần sông, thần núi, chế ra ra áo cổn mũ miện(14), lên ngôi hoàng đế, đổi năm thứ 11 niên hiệu Thái Đức của vua Tây Sơn Nguyễn Nhạc(15) làm năm đầu niên hiệu Quang Trung. Lễ xong, hạ lệnh xuất quân, hôm ấy nhằm vào ngày 25 tháng chạp năm Mậu Thân (1788).
Vua Quang Trung tự mình đốc suất đại binh, cả thuỷ lẫn bộ cùng ra đi. Ngày 29 đến Nghệ An, vua Quang Trung cho vời người cống sĩ(16) ở huyện
La Sơn là Nguyễn Thiếp vào dinh và hỏi:
– Quân Thanh sang đánh, tôi sắp đem binh ra chống cự. Mưu đánh và giữ, cơ được hay thua, tiên sinh nghĩ như thế nào?
Thiếp nói:
– Bây giời trong nước trống không, lòng người tan rã. Quân Thanh ở xa tới đây, không biết tình hình quân ta yếu hay mạnh, không hiểu rõ thế nên đánh nên giữ ra sao. Chúa công đi ra chuyến này, không quá mười ngày, quân Thanh sẽ bị dẹp tan.
Vua Quang Trung mừng lắm, liền sai đại tướng là Hám Hổ Hầu kén lính ở Nghệ An, cứ ba suất đinh thì lấy một người, chưa mấy lúc, đã được hơn một vạn quân tinh nhuệ. Rồi nhà vua cho mở cuộc duyệt binh lớn ở doanh trấn, đem số thân quân(17) ở Thuận Hoá, Quảng Nam chia làm bốn doanh(18) tiền, hậu, tả, hữu, còn số lính mới tuyển ở Nghệ An thì làm trung quân.
Vua Quang Trung cưỡi voi ra doanh yên ủi quân lính, truyền cho tất cả đểu ngồi mà nghe lệnh, rồi dụ(19) họ rằng:
– Quân Thanh sang xâm lấn nước ta, hiện ở Thăng Long, các ngươi đã biết chưa? Trong khoảng vũ trụ, đất nào sao ấy, đều đã phân biệt rõ ràng(20), phương Nam phương Bắc chia nhau mà cai trị. Người phương Bắc(21) không phải nòi giống nước ta, bụng dạ ắt khác. Từ đời nhà Hán đến nay, chúng đã mấy phen cướp bóc nước ta, giết hại nhân dân, vơ vét của cải, người mình không thể chịu nổi, ai cũng muốn đuổi chúng đi. Đời Hán có Trưng Nữ Vương, đời Tống có Đinh Tiên Hoàng, Lê Đại Hành, đời Nguyên có Trần Hưng Đạo, đời Minh có Lê Thái Tổ, các ngài không nỡ ngồi nhìn chúng làm điều tàn bạo, nên đã thuận lòng người, dấy nghĩa quân, đều chỉ đánh một trận là thắng và đuổi được chúng về phương Bắc. Ở các thời ấy, Bắc, Nam riêng phận, bờ cõi lặng yên, các vua truyền ngôi lâu dài. Từ đời nhà Đinh tới đây, dân ta không nghĩ đến nỗi khổ như hồi nội thuộc(22) xưa kia. Mọi việc lợi, hại, được, mất ấy đều là chuyện cũ rành rành của các triều đại trước. Nay người Thanh lại sang mưu đồ lấy nước
Nam ta đặt làm quận huyện, không biết trông gương mấy đời Tống, Nguyên, Minh ngày xưa. Vì vậy ta phải kéo quân ra đánh đuổi chúng. Các ngươi đều là những kẻ có lương tri, lương năng(23), hãy nên cùng ta đồng tâm hiệp lực, để dựng nên công lớn. Chớ có quen theo thói cũ, ăn ở hai lòng, nếu như việc phát giác ra, sẽ bị giết chết ngay tức khắc, không tha một ai, chớ bảo là ta không nói trước!
Các quân lính đều nói: “Xin vâng lệnh, không dám hai lòng!”.
Hôm sau, vua Quang Trung hạ lệnh tiến quân. Các quân đều nghiêm chỉnh đội ngũ mà đi. Khi đến núi Tam Điệp, Sở và Lân ra đón, đều mang gươm trên lưng mà xin chịu tội.
Vua Quang Trung nói:
– Các ngươi đem thân thờ ta, đã làm đến chức tướng soái. Ta giao cho toàn hạt cả 11 thừa tuyên, lại cho tùy tiện làm việc. vậy mà giặc đến không đánh nổi một trận, mới nghe tiếng đã chạy trước. Binh pháp dạy rằng: “Quân thua chém tướng”. Tội của các ngươi đều đáng chết một vạn lần. Song ta nghĩ các ngươi đều là hạng võ dũng(24), chỉ biết gặp giặc là đánh, đến như việc tùy cơ ứng biến thì không có tài. Cho nên ta để Ngô Thì Nhậm ở lại đấy làm việc với các ngươi, chính là lo về điều đó. Bắc Hà mới yên, lòng người chưa phục, Thăng Long lại là nơi bị đánh cả bốn mặt, không có sông núi để nương tựa. Năm trước ta ra đánh đất ấy, chúa Trịnh quả nhiên không thể chống nổi, đó là chứng cứ rõ ràng. Các ngươi đóng quân trơ trọi ở đấy, quân Thanh kéo sang, người trong kinh kì làm nội ứng cho chúng, thì các ngươi làm sao mà cử động được?
Các ngươi đã biết nín nhịn để tránh mũi nhọn của chúng, chia ra chặn giữ các nơi hiểm yếu, bên trong thì kích thích lòng quân, bên ngoài thì làm cho giặc kiêu căng, kế ấy là rất đúng. Khi mới nghe nói, ta đã đoán là do Ngô Thì Nhậm chủ mưu, sau hỏi Văn Tuyết thì quả đúng như vậy.
Thì Nhậm bèn lạy hai lạy để tạ ơn. Vua Quang Trung lại nói:
– Lần này ta ra, thân hành cầm quân, phương luợc(25) tiến đánh đã có tính sẵn. Chẳng qua mươi ngày có thể đuổi được người Thanh. Nhưng nghĩ chúng là nước lớn gấp mười nước mình, sau khi bị thua một trận, ắt lấy làm thẹn mà lo mưu báo thù. Như thế thì việc binh đao không bao giờ dứt, không phải là phúc cho dân, nỡ nào mà làm như vậy. Đến lúc ấy chỉ có người khéo lời lẽ mới dẹp được binh đao, không phải Ngô Thì Nhậm thì không ai làm được. Chờ mười năm nữa, cho ta được yên ổn mà nuôi dưỡng lực lượng, bấy giờ nước giàu quân mạnh, thì ta có sợ gì chúng?
Bọn Sở, Lân đều lạy tạ và nói:
– Chúa thượng thật là lo xa, chúng tôi ngu dại không nghĩ tới chỗ đó. Hiện nay phương lược tiến đánh ra sao, xin chúa thượng nhất nhất chỉ rõ đẻ chúng tôi tuân theo mà làm.
Vua Quang Trung bèn sai mở tiệc khao quân, chia quân sĩ ra làm năm đạo, hôm đó là ngày 30 tháng chạp. Rồi nhà vua bảo kín với các tướng rằng:
– Ta với các ngươi hãy tạm sửa lễ cúng tết trước đã. Đến tối 30 Tết lập tức lên đường, hẹn đến ngày mồng 7 năm mới thì vào thành thăng Long mơ tiệc ăn mừng. Các ngươi nhớ lấy, đừng cho là ta nói khoác! […]
Cả năm đạo quân đều lạy vâng mệnh lệnh, đúng ngày, gióng trống lên đường ra Bắc.
Khi quân đến sông Gián, nghĩa binh trấn thủ ở đó tan vỡ chạy trước. Lúc đến sông Thanh quyết, toán quân Thanh đi do thám từ đằng xa trông thấy bóng cũng chạy nốt. Vua Quang Trung liền thúc quân đuổi theo, tới huyện Phú Xuyên thì bắt sống được hết, không để tên nào trốn thoát. Bởi vậy, không hề có ai chạy về báo tin, nên những đạo quân thanh đóng ở Hà Hồi và Ngọc Hồi đều không biết gì cả.
Nửa đêm mồng 3 tháng giêng, năm Kỉ Dậu (1789), vua Quang Trung tới làng Hà Hồi, huyện Thượng Phúc, lặng lẽ vây kín làng ấy, rối bắc loa truyền gọi, tiếng quân lính luân phiên nhua dạ ran để hưởng ứng, nghe như có hơn vài vạn người. Trong đồn lúc ấy mới biết, ai nấy rụng rời sợ hãi, liền xin ra hàng, lương thực khí giới đều bị quân Nam lấy hết.
Vua Quang Trung lại truyền lấy sáu chục tấm ván, cứ ghép liền ba tấm làm một bức, bên ngoài lấy rơm dấp nước phủ kín, tất cả là hai mươi bức.
Đoạn kén hạng lính khỏe mạnh, cứ mười người khênh một bức, lưng giắt dao ngắn, hai mươi người khác đều cầm binh khí theo sau, dàn thành trận chữ “nhất”(26), vua Quang Trung cưỡi voi đi đốc thúc, mờ sáng ngày mùng 5 tiến sát đền Ngọc Hồi. Quân Thanh nổ súng bắn ra, chẳng trúng người nào cả. Nhân có gío bắc, quân Thanh bèn dùng ống phun khói lửa ra, khói tỏa mù trời, cách gang tấc không thấy gì, hòng làm cho quân Nam rối loạn. Không ngờ trong chốc lát tời bỗng trở gío nam, thành ra quân Thanh lại tự làm hại mình.
Vua Quang Trung liền gấp rút sai đội khiên ván vừa che vừa xông thẳng lên trước. Khi gươm giáo của hai bên đã chạm nhau thì quăng ván xuống đất, ai nấy cầm dao ngắn chém bừa, những người cầm binh khí theo sau cũng nhất tề xông tới mà đánh.
Quân Thanh chống không nổi, bỏ chạy tán loạn, giày xéo lên nhau mà chết. Tên thái thú Điền Châu là Sầm Nghi Đống tự thắt cổ chết. Quân Tây Sơn thừa thế chém giết lung tung, thây nằm đầy đồng, máu chảy thành suối, quân Thanh đại bại.
Trước đó, vua Quang Trung đã sai một toán quân theo bờ đê Yên Duyên kéo lên, mở cờ gióng trống để làm nghi binh ở phía đông. Đến lúc ấy, quân Thanh chạy về trông thấy, càng thêm hoảng sợ, bèn tìm lối tắt theo đường Vịnh Kiều mà trốn. Chợt lại thấy quân voi từ Đại Áng tới, quân Thanh đều hết hồn hết vía, vội trốn xuống đầm Mực, làng Quỳnh Đô(26), quân tây Sơn lùa voi cho giày đạp, chết đến hàng vạn người.
Giữa trưa hôm ấy, vua Quang Trung tiến binh đến Thăng Long, rồi kéo vào thành.
69
[…] Lại nói, Tôn Sĩ Nghị và vua Lê ở Thăng Long, tuyệt nhiên không nghe tin cấp báo gì cả. Cho nên trong ngày Tết mọi người chỉ chăm chú vào việc yến tiệc vui mừng, không hề lo chi đến việc bất trắc(28). Nào hay, cuộc vui chưa tàn, cơ trời đã đổi. Ngày mồng 4 bỗng thấy quân ở đồn Ngọc
Hồi chạy về cáo cấp. Thật là: “Tướng ở trên trời xuống, quân chui dưới đất lên”. […]
Tôn Sĩ Nghị sợ mất mật, ngựa không kịp đóng yên, người không kịp mặc áo giáp, dẫn bọn lính kị mã của mình chuồn trước qua cầu phao, rồi nhằm hướng bắc mà chạy. Quân sĩ các doanh nghe tin, đều hoảng hồn, tan tác bỏ chạy, tranh nhau qua cầu sang sông, xô đẩy nhau rơi xuống mà chết rất nhiều. Lát sau cầu lại bị đứt, quân lính đều rơi xuống nước, đến nỗi nước sông Nhị Hà vì thế mà tắc nghẽn không chảy được nữa.
Vua Lê ở trong điện, nghe tin có việc biến ấy, vội vã cùng bọn Lê Quýnh, Trịnh Hiến đưa thái hậu ra ngoài. Cả bọn chạy đến bến sông thì thấy cầu phao đã đứt, thuyền bè cũng không, bèn gấp rút chạy đến Nghi Tàm, thình lình gặp được chiếc thuyền đánh cá, vội cướp lấy rồi chèo sang bờ bắc.
Trưa ngày mồng 6, vua Lê và những người tùy tòng chạy đến núi Tam Tằng, nghe nói Tôn Sĩ Nghị đã đi khỏi đó. Bấy giờ quân Thanh chạy về nước, trên đường đông nghịt như chợ, đêm ngày đi gấp, không dám nghỉ ngơi. Vua đưa thái hậu cùng đi với họ đến đồn Hoà Lạc thì gặp một người thổ hào(29). Hồi trước vua Lê chạy ra ngoài, người ấy đã được biết mặt; lúc đó thấy vua, người ấy bất giác rơi lệ, nhân tiện mời vua vào trại trong núi tạm nghỉ. Bấy giờ, vua Lê và những người tùy tòng luôn mấy ngày không ăn, ai nấy đều đã mệt lử. Người thổ hào kia liền giết gà làm cơm thết đãi.
Vua sai bưng một mâm lên mời thái hậu, còn mình thì cùng ăn với bọn Quýnh, Hiến ở mâm dưới.
Ăn vừa xong, chợt nghe tin quân Tây Sơn đã đuổi đến nơi. Vua cuống quít bảo người thổ hào rằng:
– Muôn đội hậu tình(30), không có gì để báo đáp, chì có trời cao đất dày chứng giám tấc lòng thành của ông mà ban phúc cho thôi, Bây giờ quân giặc gần tới, trước mắt đây có con đường sống nào có thể chạy gấp lên cửa ải, xin tính kế ngay cho.
Người thổ hào vội vã sai con đưa đường, theo lối tắt trong núi mà đi. Trời nhá nhem tối thì nhà vua đến cửa ải, theo kịp chỗ nghỉ của Tôn Sĩ Nghị. Một lát, các viên quan khác cũng lục tục theo đến, cùng nhìn nhau than thở, oán giận chảy nước mắt. Tôn Sĩ Nghị cũng lấy làm xâu hổ.
(Ngô gia văn phái(*), Hoàng Lê nhất thống chí, bản dịch của Nguyễn Đức Vân – Kiều Thu Hoạch, NXB Văn học, Hà Nội, 1987).
Chú thích
(*) Ngô gia văn phái: một nhóm tác giả thuộc dòng họ Ngô Thì, ở làng Tả Thanh Oai, tỉnh Hà Tây, trong đó hai tác giả chính là Ngô Thì Chí (1758 – 1788), làm quan thời Lê Chiêu Thống, và Ngô Thì Du (1772 – 1840), làm quan dưới triều nhà Nguyễn.
(1) Hoàng Lê nhất thống chí: tác phẩm viết bằng chữ Hán ghi chép về sự thống nhất của vương triều nhà Lê vào thời điểm Tây Sơn diệt Trịnh, trả lại
Bắc Hà cho vua Lê (chí là một lối văn ghi chép sự vật, sự việc). Cũng có thể xem Hoàng Lê nhất thống chí là một cuốn tiểu thuyết lịch sử viết theo lối chương hồi. Nó không chỉ dừng ở sự thống nhất của vương triều nhà Lê, mà còn được viết tiếp, tái hiện một giai đoạn lịch sự đầy biến động của xã hội phong kiến Việt Nam vào khoảng ba mươi năm cuối thế kỉ XVIII và mấy năm đầu thế kỉ XIX. Cuốn tiểu thuyết có thất cả 17 hồi, trên đây trích phần lớn hồi mười bốn, viết về sự kiện vua Quang Trung đại phá quân Thanh.
(2) Chạy trạm: thời xưa, việc chuyển công văn, giấy tờ trên đường dài được thực hiện chỉ bằng người và ngựa. Người ta đặt tên từng quãng đường những trạm để có thể thay người và ngựa chạy tiếp chặng sau, gọi là chạy trạm.
(3) Cáo cấp: báo cáo việc khẩn cấp.
(4) Trường Yên: nay thuộc tỉnh Ninh Bình
(5) Tam Điệp: dãy núi nằm ở ranh giới giữa hai tỉnh Ninh Bình và Thanh Hóa.
(6) Trấn: đơn vị hành chính thời xưa, tương đương với tỉnh, thành hiện nay. Từ tời Lê Thánh Tông đã đổi là thừa tuyên.
(7) Thụ phong: ở đây là nhận sắc phong An Nam quốc vương của vua nhà Thanh.
(8) Phú Xuân: nơi đóng đô của nhà Tây Sơn lúc đó, nay là thành phố Huế.
(9) Bắc Bình Vương: tức Nguyễn Huệ.
(10) Ngôi chí tôn: ngôi vị cao nhất, ở đây chỉ ngôi vua của Nguyễn Nhạc.
(11) Tôn phò (hay tôn phù): kính trọng và giúp đỡ nhà vua.(12) Chính hiệu vị: làm cho cương vị được rõ ràng.
(13) Núi Bân: nay thuộc địa phận xã An Cựu , huyện Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên – Huế.
(14) Áo cổn, mũ miện: áo mũ của vua.
(15) Nguyễn Nhạc: anh ruột của Nguyễn Huệ, là thủ lĩnh phong trào tây Sơn, xưng vương năm 1776.
(16) Cống sĩ: người đã đỗ cử nhân tong kì thi Hương ngày xưa.
(17) Thân quân: quân đội thân cận, tin cậy nhất, tuyển mộ ở quê hương nhà vua.
(18) Doanh: đơn vị quân đội xưa, mỗi doanh có khoảng 500 quân.
(19) Dụ: lời truyền của vua chúa cho bề tôi và dân chúng.
(20) Đất nào sao ấy đều đã phân biệt rõ ràng: ngày xưa người ta cho rằng vùng đất nào cũng ứng với một vì sao trên trời, ý nói nước nào cũng có chủ quyền riêng, đó là do trời định sẵn.
(21) Người phương Bắc: Chỉ bọn phong kiên Trung Quốc xâm lược nước ta.
(22) Hồi nội thuộc: thời đất nước ta bị bọn phong kiến Trung Quốc cai trị.
(23) Lương tri: khả năng phân biệt được tốt xấu, phải trái về đạo đức, lẽ sống (lương: tốt lành, tri: hiểu biết). Lương năng: năng lực hoạt động tốt của con người.
(24) Võ dũng: có sức mạnh nhưng thiếu tài trí, mưu lược.
(25) Phương lược: phương hướng chiến lược.
(26) Dàn thành trận chữ “nhất”: ý nói dàn hàng ngang.
(27) Quỳnh Đô: nay thuộc huyện Thanh Trì, Hà Nội
(28) Bất trắc: ý nói không lương trứơc được (bất: không; trắc: đo).
(29) Thổ hào: kẻ có quyền thế trong một địa phương ở xã hội cũ (thổ: đất, địa phương; hào: đứng đầu, mạnh thế hơn người).
(30) Hậu tình: cách đối xử đầy đặn, thân tình.
Hướng dẫn soạn bài – Hoàng Lê nhất thống chí
I. Bố cục:
– Phần 1 (từ đầu đến “ngày 25 tháng Chạp năm Mậu Thân (1788): Trước tình thế quân Thanh kéo vào xâm lược nước ta, vua Lê thụ phong, Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế, hạ lệnh xuất quân, thân chinh đánh giặc.
– Phần 2 (tiếp theo đến “rồi kéo vào thành”): Chiến thắng thần tốc của đạo quân dưới sự dẫn dắt tài ba, trí lược của vua Quang Trung.
– Phần 3 (đoạn còn lại): Quân Thanh đại bại và tình cảnh thảm hại của vua tôi Lê Chiêu Thống.
II. Hướng dẫn soạn bài Hoàng Lê nhất thống chí chi tiết.
Giải câu 1 (Trang 72 SGK ngữ văn 9 tập 1)
Tìm đại ý và bố cục đoạn trích.
Trả lời:
Bố cục 3 phần:
– Đoạn 1: từ đầu đến “năm Mậu Thân” – Được tin báo quân Thanh đã chiếm Thăng Long, Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng Đế, thân chinh cầm quân dẹp giặc.
– Đoạn 2: tiếp đến “nỗi kéo vào thành” – Cuộc hành quân thần tốc và chiến thắng lẫy lừng của vua Quang Trung.
– Đoạn 3: Còn lại – sự đại bại của quân Thanh và tình cảnh thảm hại của vua tôi Lê Chiêu Thống.
Giải câu 2 (Trang 72 SGK ngữ văn 9 tập 1)
Qua đoạn trích tác phẩm, em cảm nhận hình ảnh người anh hùng dân tộc Quang Trung – Nguyễn Huệ như thế nào? Theo em, nguồn cảm hứng nào đã chi phối ngòi bút tác giả khi tạo dựng hình ảnh người anh hùng dân tộc này?
Trả lời:
Hình tượng Quang Trung – Nguyễn Huệ được xây dựng chân thực, sinh động với hành động, trí tuệ, tài điều binh khiển tướng, mưu lược… của một vị anh hùng dân tộc:
– Hành động mạnh mẽ, quyết đoán:
+ Tiếp được tin báo quân Thanh chiếm đóng Thăng Long, liền họp các tướng sĩ, định thân chinh cầm quân đi ngay.
+ Lên ngôi hoàng đế, đốc suất đại binh ra Bắc dẹp giặc.
+ Gặp Nguyễn Thiếp để hỏi cơ mưu.
+ Tuyển mộ quân lính ở Nghệ An, duyệt binh, phủ dụ quân sĩ, lên kế hoạch tiến quân đánh giặc.
– Trí tuệ sáng suốt, mẫn cán, điều binh khiển tướng tài tình:
+ Phân tích tình hình, quyết định tiến quân tiêu diệt giặc.
+ Lời lẽ sắc bén, chặt chẽ, kích thích được tinh thần tự tôn dân tộc của tướng sĩ: lời phủ dụ.
+ Vạch kế hoạch đánh giặc, sử dụng chiến lược, chiến thuật hợp lí, độc đáo (cách hành quân thần tốc, cách chống lại súng của giặc, chiến thuật nghi binh…)
+ Biết dùng người đúng sở trường, ở đoản, đối đãi công bằng.
– Ý chí quyết chiến quyết thắng, tầm nhìn xa trông rộng: mạnh bạo, tự tin trong kế sách đánh giặc, tính toán trước sau chu toàn (trước khi đánh giặc đã tính đến cả đối sách với giặc sau khi chiến thắng)…
Hình tượng vua Quang Trung đã được miêu tả với đầy đủ những phẩm chất của một vị anh hùng, mang vẻ đẹp oai phong lẫm liệt. Tác giả Ngô gia văn phái vốn trung thành với nhà Lê mà vẫn viết về vua Quang Trung đầy tinh thần ngợi ca như vậy là vì họ đứng trên tinh thần dân tộc mà phản ánh. Nhờ vậy, càng tạo ra cho tác phẩm sức thuyết phục, tính chân thực cao, chứng tỏ tinh thần tôn trọng sự thật lịch sử. Đây cũng là điểm đặc sắc của thể loại tiểu thuyết lịch sử.
Giải câu 3 (Trang 72 SGK ngữ văn 9 tập 1)
Sự thảm bại của quân tướng nhà Thanh và số phận bi đát của vua tôi Lê Chiêu Thống phản nước, hại dân đã được miêu tả như thế nào? Em có nhận xét gì về lối văn trần thuật ở đây?
Trả lời:
– Đoạn trích cũng miêu tả rõ sự thảm bại của bọn quân tướng nhà Thanh, tiêu biểu là Tôn Sĩ Nghị – một tên tướng bất tài, kiêu căng, tự mãn, chủ quan khinh địch:
+ Tôn Sĩ Nghị “sợ mất mật, ngựa không kịp đóng yên, người không kịp mặt áo giáp chuồn trước qua cầu phao”
+ Quân lính “run rời sợ hãi, bỏ chạy tán loạn, xéo lên nhau mà chết”
+ “Quân sĩ các doanh – nghe tin hoảng hồn, tan tác bỏ chạy, tranh nhau qua cầu, xô đẩy nhau rơi xuống sông… nước sông Nhị Hà tắc nghẽn không chạy được nữa…”.
– Số phận của bọn vua tôi phản dân, hại nước cũng thảm hại không kém:
+ Lê Chiêu Thống vì lợi ích của dòng họ, vị thế nhà Lê mà trở thành những kẻ phản động, cõng rắn cắn gà nhà, đi ngược lại quyền lợi của dân tộc.
+ Đớn hèn nhục nhã trước quân Thanh.
+ “chạy bán sống bán chết, cướp cả thuyền dân qua sông, mấy ngày không ăn”
Đoạn văn miêu tả chân thực tình cảnh khốn quẫn của vua Lê Chiêu Thống, nhưng tác giả gửi gắm ở đó một chút cảm xúc ngậm ngùi của người bề tôi cũ.
Giải câu 4 (Trang 72 SGK ngữ văn 9 tập 1)
Ngòi bút của tác giả khi miêu tả hai cuộc tháo chạy (một của quân tướng nhà Thanh và một của vua tôi Lê Chiêu Thống) có gì khác biệt? hãy giải thích vì sao có sự khác biệt đó.
Trả lời:
Về bút pháp của tác giả khi miêu tả hai cuộc tháo chạy (một của quân tướng nhà Thanh, một của vua tôi Lê Chiêu Thống):
+ Cảnh tháo chạy của quân tướng nhà Thanh được miêu tả dưới cái nhìn hả hê, mãn nguyện của người thắng trận trước sự thất bại thảm hại của kẻ thù cướp nước: âm hưởng nhanh, gợi tả sự tán loạn, tan tác…
+ Cảnh bỏ chạy của vua tôi Lê Chiêu Thống được miêu tả dài hơn, âm hưởng chậm hơn, toát lên vẻ chua xót, ngậm ngùi.
Sở dĩ có sự khác biệt đó là vì: mặc dù tôn trọng tính khách quan trong phản ánh, song không thể chối bỏ được thái độ chủ quan khi quan sát, nhìn nhận; đối với quân tướng nhà Thanh, tác giả miêu tả với một tâm thế khác với khi miêu tả cuộc tháo chạy của vua tôi Lê Chiêu Thống – dẫu sao thì cũng là vương triều mình đã từng phụng thờ.
Soạn phần luyện tập bài Hoàng Lê nhất thống chí
Giải câu 1 – Luyện tập (Trang 72 SGK ngữ văn 9 tập 1)
Dựa theo tác phẩm, hãy viết một đoạn văn ngắn miêu tả lại chiến công thần tốc đại phá quân Thanh của vua Quang Trung từ tối 30 Tết đến ngày mồng 5 tháng giêng năm Kỉ Dậu (1789).
Trả lời:
Chỉ trong vòng chưa tới mười ngày mà năm đạo quân dưới sự chỉ đạo của vua Quang Trung đã tạo nên chiến thắng thần tốc, dẹp tan quân Thanh, khiến vua tôi Lê Chiêu Thống phải bỏ trốn trong tình cảnh thảm hại. Trước tiên, quân của vua Quang Trung tấn công nghĩa binh trấn thủ ở sông Gián, bắt sống không để sót một tên, ngăn chúng báo tin cho những đạo quân Thanh ở Hà Hồi và Ngọc Hồi. Nửa đêm ngày mồng 3 tháng Giêng năm Kỉ Dậu, vua Quang Trung cùng binh lính vây chiếm làng Hà Hội mà không cần đổ máu, tước hết khí giới và lương thực của kẻ thù. Mờ sáng ngày mồng 5, vua Quang Trung cho quân dàn trận chữ nhất, phòng thủ, tấn công đều chặt chẽ, cộng với kế nghi binh, bủa vây tứ phía, tiến sát đồn Ngọc Hồi. Nhờ vào trí lược bày binh bố trận của vua Quang Trung, sự đồng lòng, dũng cảm của binh lính, cùng với sự giúp sức của trời đất, quân Thanh đại bại. Giữa trưa hôm ấy, vua Quang Trung tiến binh đến Thăng Long, rồi kéo vào thành, vua tôi nhà Lê bất ngờ, tháo chạy trong tình cảnh tủi nhục, thảm hại.
Tham khảo thêm cách soạn khác bài Hoàng Lê nhất thống chí
I. Đọc hiểu văn bản
Câu 1. Tìm đại ý và bố cục đoạn trích.
Trả lời:
Bố cục đoạn trích: 3 phần
– Phần 1 (từ đầu đến năm mậu thân): Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng đế, tẩm quan, thân chinh cầm quân đánh giặc.
– Phần 2 (tiếp đến nỗi kéo vào thành): cuộc hành binh thần tốc và đại phá quân Thanh.
– Phần 3 (còn lại): số phận của quân Thanh và bè lũ Lê Chiêu Thống.
Câu 2. Qua đoạn trích tác phẩm, em cảm nhận hình ảnh người anh hùng dân tộc Quang Trung – Nguyễn Huệ như thế nào? Theo em, nguồn cảm hứng nào đã chi phối ngòi bút tác giả khi tạo dựng hình ảnh người anh hùng dân tộc này?
Trả lời:
Hình ảnh người anh hùng dân tộc Quang Trung
– Nguyễn Huệ hiện lên:
– Là con người có hành động mạnh mẽ, quyết đoán, làm việc có chủ đích: trong một thời gian ngắn làm được bao nhiêu việc để chuẩn bị cho cuộc tấn công.
– Nhà lãnh đạo chính trị, ngoại giao, có trí tuệ sáng suốt, nhạy bén:
+ Trong việc quyết định lên ngôi vua.
+ Trong việc nhìn nhận, phân tích tình hình thời cuộc,
+ Trong việc xét đoán, nhìn người.
– Có tầm nhìn chiến lược, tài dùng binh như thần.
– Nổi bật nhất là hình ảnh vua Quang Trung trong chiến trận
+ Là một vị tổng chỉ huy trực tiếp dẫn đầu đạo quân chủ lực làm nên chiến thắng liên tiếp, áp đảo quân thù.
+ Hình ảnh nổi bật như một tượng đài với tư thế lẫm liệt oai phong của người anh hùng trong chiến trận.
Nguồn cảm hứng chi phối ngòi bút của tác giả là nguồn cảm hứng sử thi. Đó là cảm hứng ngợi ca, hình ảnh vua Quang Trung
– Nguyễn Huệ tiêu biểu cho truyền thống anh hùng dân tộc.
Câu 3. Sự thảm bại của quân tướng nhà Thanh và số phận bi đát của vua tôi Lê Chiêu Thống phản nước, hại dân đã được miêu tả như thế nào? Em có nhận xét gì về lối văn trần thuật ở đây?
Trả lời:
– Sự thảm hại của quân tướng nhà Thanh:
+ Tôn Sĩ Nghị sợ mất mật, ngựa không kịp đóng yên, người không kịp mặc áo giáp…
+ Quân sĩ “hoảng hồn, tan tác bỏ chạy, tranh nhau qua cầu sang sông, xô đẩy nhau rơi xuống chết rất nhiều…”
→ Là một lũ ham sống, sợ chết.
– Số phận bi đát của vua tôi Lê Chiêu Thống phản nước:
+ Khi nghe quân Tây Sơn tới nơi, vội “đưa thái hậu ra ngoài”, luôn mấy ngày không kịp ăn, cướp thuyền dân để qua sông”…
+ Đuổi kịp Tôn Sĩ Nghị, vua tôi chỉ còn biết “nhìn nhau than thở. Oán giận chạy nước mắt”.
→ Một hài kịch đầy ngậm ngùi, một nỗi nhục của vương triều nhà Lê.
* Ngòi bút miêu tả hai cuộc tháo chạy:
– Cuộc tháo chạy của quân tướng Nhà Thanh được miêu tả với nhịp nhanh, mạnh hối hả, hả hê trước sự thảm hại của bọn cướp nước.
– Cuộc tháo chạy của vua Lê Chiêu Thống được miêu tả sau, với nhịp văn chậm hơn, tỉ mỉ hơn, giọng văn ngậm ngùi, xót xa trước sự thảm hại của vương triều nhà Lê.
* Có sự khác biệt qua hai cách miêu tả hai cuộc tháo chạy: Kẻ thù chính của dân tộc là quân Thanh còn bè lũ vua lê Chiêu Thống chỉ là “bù nhìn”, là tay sai cho chúng. Hơn nữa các tác giả đều là những bề tôi cũ của nhà Lê nên không tránh khỏi sự ngậm ngùi, chua xót của tác giả trước sự sụp đổ của vương triều.
Câu 4. Ngòi bút của tác giả khi miêu tả hai cuộc tháo chạy (một của quân tướng nhà Thanh và một của vua tôi Lê Chiêu Thống) có gì khác biệt? hãy giải thích vì sao có sự khác biệt đó.
Trả lời:
Nghệ thuật trần thuật đặc sắc:
+ Lối trần thuật chân thực, tỉ mỉ, khái quát.
+ Lối văn trần thuật vừa nghiêm túc vừa có chút hài hước: ngựa không kịp đóng yên, người không kịp mặc áo, tranh nhau qua cầu,…
Soạn phần luyện tập bài Hoàng Lê nhất thống chí trang 72 SGK ngữ văn 9 tập 1
Câu 1. Dựa theo tác phẩm, hãy viết một đoạn văn ngắn miêu tả lại chiến công thần tốc đại phá quân Thanh của vua Quang Trung từ tối 30 Tết đến ngày mồng 5 tháng giêng năm Kỉ Dậu (1789).
Trả lời:
Cuộc chiến công thần tốc đại phá quân thanh được xem như một bản anh hùng ca về người anh hùng áo vải Quang Trung – Nguyễn Huệ. Trong khi quân giặc đông dày dặn kinh nghiệm, vua Quang Trung chẳng những tin tưởng vào thắng lợi mà còn cầm chắc chiến thắng. Ông chọn đúng thời điểm mấy ngày tết Kỉ Dậu, quân Thanh với bản tính kiêu căng, chủ quan với thắng lợi bước đầu hả hê rượu chè hưởng lạc. Với tài chỉ huy thao lược Quang Trung chia quân tiến đánh từ nhiều ngả, cả thủy lẫn bộ, trong đó có những đội quân ngựa, quân voi. Đạo quân Tây Sơn tiến lên như vũ bão, đánh tan quân giặc khiến chúng bỏ chạy toán loạn, tướng giặc sợ mất mật, ngựa không kịp đóng yên, người không kịp mặc áo giáp chạy thẳng về nước.
(HTTPS://BAIVIET.ORG)
