Soạn bài Tức nước vỡ bờ trang 28 – 33 SGK ngữ văn lớp 8 tập 1, Để học tốt hơn danh sách các bài tập trong bài Tức nước vỡ bờ sau đây là hướng dẫn soạn bài và giải bài tập đầy đủ và chi tiết nhất.
Tức Nước Vỡ Bờ
(Trích Tắt đèn)
(Mở đầu tác phẩm là không khí căng thẳng, ngột ngạt của một làng quê trong những ngày sưu thuế. Tiếng trống mõ, tù và inh ỏi, tiếng thét lác, đánh đập, tiếng kêu khóc vang lên như trong một cuộc săn người. Gia đình chị Dậu thuộc loại “nhất nhì trong hạng cùng đinh” nên mấy hôm nay chị phải chạy vạy ngược xuôi để có tiền nộp suất sưu cho anh Dậu. Anh Dậu đang ốm cũng bị bọn tay sai xông đến đánh trói, lôi ra đình cùm kẹp. Chị đành phải rứt ruột đem cái Tí, đứa con gái đầu lòng 7 tuổi, bán cho lão Nghị Quế bên thôn Đoài. Ngờ đâu chị lại còn buộc phải nộp cả suất sưu của người em chồng đã chết từ năm ngoái! Thật là cùng đường. Giữa đình làng, tiếng kêu uất ức của chị vang lên thảm thiết. Đêm hôm ấy, người ta cõng anh Dậu rũ rượi như một xác chết ở ngoài đình về trả cho chị. Gọi mãi anh không tỉnh chị vô cùng hoảng sợ, đau đớn. May sao, nhờ bà con xung quanh xúm đến cứu giúp, anh Dậu đã từ từ mở mắt. Một bà lão hàng xóm ái ngại cảnh cả nhà chị nhịn đói suốt từ hôm qua, mang đến cho chị bát gạo để nấu cháo…)
Cháo chín, chị Dậu bắc mang ra giữa nhà, ngả mâm bát múc ra la liệt. Rồi chị lấy quạt quạt cho chóng nguội.
Tiếng trống và tiếng tù và(!) đã thủng thẳng đua nhau từ phía đầu làng đến đình.
Tiếng chó sủa vang các xóm.
Bà lão láng giềng lại lật đật chạy sang:
– Bác trai đã khá rồi chứ?
– Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt(2) chừng như vẫn mỏi mệt lắm.
– Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu(3), không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn.
– Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì.
– Thế thì phải giục anh ấy ăn mau đi, kẻo nửa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy!
Rồi bà lão lật đật trở về với vẻ mặt băn khoăn.
Cháo đã hơi nguội.
Thằng Dần vục đầu vừa thổi vừa húp soàn soạt. Chị Dậu rón rén bưng một bát lớn đến chỗ chồng nằm:
– Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột.
Rồi chị đón lấy cái Tỉu và ngồi xuống đó như có ý chờ xem chồng chị ăn có ngon miệng hay không.
Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng. Uể oải, chống tay xuống phản, anh vừa rên vừa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ(4) và người nhà lí trưởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thước(5) và dây thừng.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái(6) cũ:
– Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu! Mau!
Hoảng quá, anh Dậu vội để bát cháo xuống phản và lăn đùng ra đó, không nói được câu gì. Người nhà lí trưởng cười một cách mỉa mai:
– Anh ta lại sắp phải gió(7) như đêm qua đấy!
Rồi hắn chỉ luôn vào mặt chị Dậu:
– Chị khất tiền sưu đến chiều mai phải không? Đấy! Chị hãy nói với ông cai, để ông ấy ra đình kêu với quan cho! Chứ ông lí tôi thì không có quyền dám cho chị khất một giờ nào nữa!
Chị Dậu run run:
– Nhà cháu đã túng lại phải đóng cả suất sưu của chú nó nữa, nên mới lôi thôi như thế. Chứ cháu có dám bỏ bễ(8) tiền sưu của nhà nước đâu? Hai ông làm phúc nói với ông lí cho cháu khất…
Cai lệ không để cho chị được nói hết câu, trợn ngược hai mắt, hắn quát:
– Mày định nói cho cha mày nghe đấy à? Sưu của nhà nước mà dám mở mồm xin khất!
Chị Dậu vẫn thiết tha:
– Khốn nạn! Nhà cháu đã không có, dẫu ông chửi mắng cũng đến thế thôi. Xin ông trông lại!
Cai lệ vẫn giọng hầm hè:
– Nếu không có tiền nộp sưu cho ông bây giờ, thì ông sẽ dỡ cả nhà mày đi, chửi mắng thôi à!
Rồi hắn quay ra bảo anh người nhà lí trưởng:
– Không hơi đâu mà nói với nó, trói cổ thằng chồng nó lại, điệu ra đình kia!
Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng, sợ hoặc xảy ra sự gì, hắn cứ lóng ngóng ngơ ngác, muốn nói mà không dám nói. Đùng đùng, cai lệ giật phắt cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn:
– Cháu van ông, nhà cháu vừa mới tỉnh được một lúc, ông tha cho!
-Tha này! Tha này!
Vừa nói hắn vừa bịch luôn vào ngực chị Dậu mấy bịch rồi lại sấn đến để trói anh Dậu.
Hình như tức quá không thể chịu được, chị Dậu liều mạng cự lại:
– Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ!
Cai lệ tát vào mặt chị một cái đánh bốp, rồi hắn cứ nhảy vào cạnh anh Dậu.
Chị Dậu nghiến hai hàm răng:
– Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem!
Rồi chị túm lấy cổ hắn, ấn dúi ra cửa. Sức lẻo khoẻo của anh chàng nghiện chạy không kịp với sức xô đẩy của người đàn bà lực điền(9), hắn ngã chỏng quèo(10) trên mặt đất, miệng vẫn nham nhảm thét đòi trói vợ chồng kẻ thiếu sưu.
Người nhà lí trưởng sấn sổ bước đến giơ gậy chực đánh chị Dậu. Nhanh như cắt, chị Dậu nắm ngay được gậy của hắn. Hai người giằng co nhau, du đẩy nhau, rồi ai nấy đều buông gậy ra, áp vào vật nhau. Hai đứa trẻ con kêu khóc om sòm. Kết cục, anh chàng “hầu cận(11) ông lí” yếu hơn chị chàng con mọn, hắn bị chị này túm tóc lẳng cho một cái, ngã nhào ra thềm.
Anh Dậu sợ quá muốn dậy can vợ, nhưng mệt lắm, ngồi lên lại nằm xuống vừa run vừa kêu:
– U nó không được thế! Người ta đánh mình không sao, mình đánh người ta thì mình phải tù, phải tội.
Chị Dậu vẫn chưa nguôi cơn giận:
– Thà ngồi tù. Để cho chúng nó làm tình làm tội(12) mãi thế, tôi không chịu được…
(Ngô Tất Tố(*), Tắt đèn, trong Ngô Tất Tố – Tác phẩm, NXB Văn học, Hà Nội, 1977)
Chú thích
(*) Ngô Tất Tố (1893 – 1954) quê ở làng Lộc Hà, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc Đông Anh, ngoại thành Hà Nội); xuất thân là một nhà nho gốc nông dân. Ông là một học giả có nhiều công trình khảo cứu về triết học, văn học cổ có giá trị; một nhà báo nổi tiếng với rất nhiều bài báo mang khuynh hướng dân chủ tiến bộ và giàu tính chiến đấu; một nhà văn hiện thực xuất sắc chuyên viết về nông thôn trước Cách mạng. Sau Cách mạng, nhà văn tận tụy trong công tác tuyên truyền văn nghệ phục vụ kháng chiến chống Pháp. Ngô Tất Tố được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (năm 1996). Tác phẩm chính: các tiểu thuyết Tắt đèn (1939), Lều chõng (1940); các phóng sự Tập án cái đình (1939), Việc làng (1940),…
Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố. Đoạn Tức nước vỡ bờ trích trong chương XVIII của tác phẩm, nhan đề do người biên soạn SGK trước đây đặt.
(1) Tù và: dụng cụ làm bằng sừng trâu hoặc vỏ ốc to, khi thổi phát ra âm thanh vang xa, dùng để báo hiệu.
(2) Lề bề lệt bệt: (trạng thái) đuối sức, mệt mỏi, vận động khó khăn (từ gốc: lệt bệt).
(3) Sưu: khoản tiền mà người đàn ông là dân thường từ 18 đến 60 tuổi (gọi là dân đinh) hằng năm phải nộp cho nhà nước phong kiến thực dân; sưu còn có nghĩa là công việc lao động nặng nhọc mà dân đinh phải làm cho nhà nước thời đó.
(4) Cai lệ: viên cai chỉ huy một tốp lính lệ (cai: viên chỉ huy cấp thấp nhất trong quân đội chế độ thực dân phong kiến; lệ: lính phục vụ hầu hạ nơi quan nha).
(5) Tay thước: thanh gỗ cứng, vuông cạnh, giống như cái thước to, dùng làm vũ khí.
(6) Xái: phần bã thuốc phiện (hoặc thuốc lào) còn lại sau khi hút, có thể hút lại nếu không có thuốc mới.
(7) Phải gió (còn gọi là trúng gió): gặp cơn gió độc mà bị bệnh.
(8) Bỏ bễ: bỏ không quan tâm đến việc cần làm.
(9) Lực điền: người làm ruộng khỏe mạnh (lực: sức, sức mạnh; điền: ruộng).
(10) Chỏng quèo: ngã ngửa, chân tay co quắp.
(11) Hầu cận: kẻ hầu hạ gần gũi, thân cận.
(12) Làm tình làm tội: làm đủ mọi điều khiến người khác phải khổ sở.
Hướng dẫn soạn bài – Tức nước vỡ bờ
Bố cục
Văn bản chia thành 2 đoạn:
-Phần 1 (từ đầu… ăn có ngon miệng hay không): Cảnh chị Dậu chăm sóc chồng.
-Phần 2 ( còn lại): Cảnh chị Dậu phản kháng.
I. Đọc – Hiểu Văn Bản
Giải câu 1 (Trang 32 SGK ngữ văn 8 tập 1)
Khi bọn tay sai xông vào nhà chị Dậu, tình thế của chị như thế nào?
Trả lời:
Tình thế của chị Dậu khi bọn tay sai xông vào:
+ Gia cảnh nhà chị Dậu cùng đường: bán con, bán chó, bánh gánh khoai, chạy vạy tiền nộp sưu cho chồng và người em chồng đã chết.
+ Người chồng đau ốm tưởng chết, lại bị đánh đến ngất đi do thiếu sưu thuế.
+ Bọn tay sai sấn sổ xông vào đòi đánh trói anh Dậu.
=> Tình thế nguy khốn, cùng đường.
Giải câu 2 (Trang 32 – 33 SGK ngữ văn 8 tập 1)
Phân tích nhân vật cai lệ. Em có nhận xét gì về tính cách của nhân vật này và về sự miêu tả của tác giả?
(Gợi ý: “Cai lệ” là chức danh gì? Tên cai lệ có mặt ở làng Đông Xá với vai trò gì? Hắn và tên người nhà lí trưởng xông vào nhà anh Dậu với ý định gì? Vì sao hắn chỉ là một tên tay sai mạt hạng lại có quyền đánh trói người vô tội vạ như vậy? Qua đó, em hiểu như thế nào về chế độ xã hội đương thời? Em có nhận xét gì về nghệ thuật khắc họa nhân vật của tác giả? Ngoại hình, hành động, ngôn ngữ của nhân vật được thể hiện như thế nào?)
Trả lời:
– Cai lệ: là cai cầm đầu đám lính lệ ở huyện đường, tay sai chuyên đánh người là “nghề” của hắn
– Cảnh cai lệ vào nhà chị Dậu:
+ Gõ đầu roi xuống đất, quát bằng giọng khàn khàn.
+ Tay sai chuyên nghiệp, đánh trói người là “nghề” của hắn.
+ Xưng hô xấc xược, đểu cáng “ông- thằng”
– Bản chất hung bạo, dữ tợn: trợn ngược mắt quát, giọng hầm hè, đùng đùng giật phắt thừng, bịch luôn vào ngực chị Dậu, tát vào mặt chị đánh cái bốp.
– Ngôn ngữ của hắn thú tính, hắn chỉ biết thét, quát, hầm hè
– Tàn ác, nhẫn tâm, bỏ ngoài tai lời van xin khẩn thiết của chị Dậu
= > Cai lệ chỉ là tên tay sai vô danh, mạt hạng nhưng lại hống hách, bạo tàn dám làm những chuyện bất nhân, nhân danh “nhà nước”, “phép nước”. Đó cũng là hình ảnh chân thực nhất về tầng lớp thống trị bấy giờ: độc ác, hung hãn, không có tính người.
Giải câu 3 (Trang 33 SGK ngữ văn 8 tập 1)
Phân tích diễn biến tâm lí của chị Dậu trong đoạn trích. Theo em, sự thay đổi thái độ của chị Dậu có được miêu tả chân thực, hợp lí không? Qua đoạn trích này, em có nhận xét gì về tính cách của chị?
Trả lời:
– Chị Dậu nhẫn nhịn, chịu đựng:
+ Ban đầu “van xin tha thiết”, lễ phép xưng “cháu” gọi “ông”
+ Chỉ đến khi cai lệ “bịch luôn vào ngực chị… mấy bịch rồi sấn đến trói anh Dậu” không chịu được nữa, chị mới liều mạng cự lại.
+ Chị dùng lí lẽ phân trần, nói lí lẽ tự nhiên “chồng tôi đau ốm…hành hạ” -> xưng hô “tôi” – “ông” ngang hàng, cứng rắn, cảnh cáo kẻ ác.
+ Sau khi cai lệ “tát vào mặt chị một cái đánh bốp” chị “nghiến răng” : “mày trói chồng bà đi” -> chuyển xưng hô từ tôi- ông sang mày- bà.
+ Đẩy tên cai lệ ngã chỏng quèo, túm tóc lẳng tên người nhà lí trưởng ngã nhào ra thềm.
=> sự phản kháng, trỗi dậy của chị Dậu do uất ức, phẫn nộ, căm tức. Hành động của chị tự phát nhưng bản lĩnh, cương quyết, phù hợp với diễn biến tâm lí. Chị Dậu là nhân vật yêu chồng, thương con, tảo tần nhưng mạnh mẽ, bản lĩnh.
Giải câu 4 (Trang 33 SGK ngữ văn 8 tập 1)
Em hiểu như thế nào về nhan đề Tức nước vỡ bờ đặt cho đoạn trích? Theo em, đặt tên như vậy có thỏa đáng không? Vì sao?
Trả lời:
Nhan đề tức nước vỡ bờ phản ánh quy luật: có áp bức sẽ có đấu tranh.
– Xét toàn bộ nội dung tác phẩm thì Tức nước vỡ bờ là tên gọi hợp lý phù hợp với diễn biến truyện.
– Tên nhan đề có ý nghĩa khi con người bị áp bức, bóc lột sẽ phản kháng mạnh mẽ. Sức mạnh đó bắt nguồn từ ý thức nhân phẩm, tình yêu thương gia đình.
Giải câu 5 (Trang 33 SGK ngữ văn 8 tập 1)
Hãy chứng minh nhận xét của nhà nghiên cứu phê bình văn học Vũ Ngọc Phan: “Cái đoạn chị Dậu đánh nhau với tên cai lệ là một đoạn tuyệt khéo”. (Gợi ý: tìm hiểu việc tạo dựng tình huống, việc miêu tả ngoại hình, hành động, ngôn ngữ, tâm lí nhân vật, nghệ thuật kể chuyện, ngôn ngữ tác giả và ngôn ngữ đối thoại,…; chú ý nêu rõ những gì khiến cho đoạn văn được coi là “tuyệt khéo”.)
Trả lời:
– Tác giả tạo dựng tình huống truyện gay cấn: sau khi van xin khẩn thiết, nói lí lẽ nhưng cai lệ vẫn sấn sổ tới đánh trói, chị Dậu phản kháng.
– Nghệ thuật khắc họa tính cách nhân vật:
+ Chị Dậu: nhẫn nhục, chịu đựng nhưng vẫn có sức sống tiềm tàng, mạnh mẽ.
+ Cai lệ; hung tàn, thú tính, ngang ngược, hung hãn
– Miêu tả ngoại hình bằng nghệ thuật đối lập:
+ Chị Dậu: lực điền, khỏe khoắn, quyết liệt
+ Bọn tay sai: sức lẻo khẻo như tên nghiện, ngã chỏng quèo…
– Ngôn ngữ kể chuyện và ngôn ngữ đối thoại được bộc lộ sâu sắc tính cách nhân vật, phản ánh những nét diễn biến tâm lí phức tạp.
– Đoạn miêu tả cảnh phản kháng giữa chị Dậu với bọn tay sai qua ngòi bút linh hoạt, pha chút hóm hỉnh, độc đáo.
=> Đoạn “tuyệt khéo” trong văn bản này thể hiện việc tác giả xây dựng các tuyến nhân vật đối lập, đặc biệt làm hiện hữu hình ảnh người phụ nữ nông dân mạnh mẽ, bản lĩnh, dám đương đầu với bè lũ hung tàn đòi quyền sống trong xã hội bất công, áp bức.
Giải câu 6 (Trang 33 SGK ngữ văn 8 tập 1)
Nhà văn Nguyễn Tuân cho rằng, với tác phẩm Tắt đèn, Ngô Tất Tố đã “xui người nông dân nổi loạn”. Em hiểu thế nào về nhận xét đó? Qua đoạn trích Tức nước vỡ bờ, hãy làm sáng rõ ý kiến của Nguyễn Tuân.
Trả lời:
– Phản ánh đúng quy luật: có sự áp bức, bóc lột tất yếu sẽ có đấu tranh.
– Ngô Tất Tố nhìn thấy sức mạnh đấu tranh tiềm tàng của người nông dân.
– Hành động phản kháng là tự phát, khơi màn cho những sự trỗi dậy đấu tranh sau đó.
– Chỉ bằng bạo lực, đấu tranh mới giải quyết được sự đàn áp, gông cùm của chế độ nửa phong kiến thực dân.
Tham khảo thêm cách soạn khác bài Tức nước vỡ bờ
Câu 1: Khi bọn tay sai xông vào nhà chị Dậu, tình thế của chị như thế nào?
Trả lời:
Tình thế của chị Dậu khi bọn tay sai xông vào nhà
Trong những ngày sưu thuế ngột ngạt, tai họa luôn lảng vảng rình rập xung quanh những gia đình nghèo thiếu thuế, trong đó có gia đình chị Dậu, một gia đình thuộc loại nhất nhì trong hạng cùng đinh. Bọn lí trưởng, trương tuần chửi bới, quát tháo, mấy tên cai lệ, lính cơ tay trước, roi song, dây thừng đi tróc người thiếu thuế xông vào bất cứ lúc nào..Hai tên cai lệ và người nhà lí trưởng lần trước đã om sòm quát tháo, đấm đá rồi trói anh Dậu đem ra đình cùm lại ngay khi anh ốm nặng… Lần này. tuy biết tai họa vẫn luôn đe dọa nhưng chị Dậu vẫn thấy bọn tay sai xông vào quá đột ngột. Chị Dậu vừa nấu cháo xong, định cho chồng húp đờ ngụm cháo rồi sẽ đi trốn, nhưng anh Dậu chưa kịp ăn thì tên cai lệ và người nhà lí trưởng đã ập đến bất ngờ.
Câu 2: Phân tích nhân vật cai lệ: Nhận xét về bản chất, tính cách của nhân vật này và về sự miêu tả của tác giả ?
Trả lời:
Cai lệ là cai cầm đầu coi đám lính lệ ở huyện đường, là tay sai chuyên nghiệp, cai lệ được phái về làng Đông Xá nhằm giúp lí dịch làng này trọc thuế. Với những roi song, tay thước và dây thừng, cai lệ và tên người nha lí trưởng đã hùng hồ xông vào nhà chị Dậu. Hắn ra oai hách dịch ngay phút đầu. Hắn đập roi xuống, quát thét hông hách và đểu cáng:
– Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiên sưu mau!
Mặc dầu anh Dậu vừa chết đi sống lại, nhưng hắn cũng chẳng để ý. Trước lời van xin nhũn nhặn lễ phép của chị Dậu, hắn trợn ngược mắt, quát, thét: Mày định nói cho cha mày nghe đấy à? Sưu nhà nước mà dám mở mồm xin khất. Khi chị Dậu quá hoảng sợ van xin thống thiết Cháu van ông, nhà cháu vừa tính được một lúc, ông tha cho! thì hắn đã đáp lại bằng cách đấm vào ngực, tát vào mặt chị, rồi lại nhảy tới cạnh anh Dậu đế trói anh lại không kể gì đến mạng sống của anh.
Hành động của tên cai lệ thật tàn nhẫn không một chút tình người. Tuy chỉ là một nhân vật “chạy cờ”, một tên tay sai hạng bét chẳng tên tuổi gì, một thứ “thiên lôi” của bọn thống trị nhưng hắn thật dữ tợn, gây tội ác không hề biết chùn tay.
Trong đoạn văn trích trên, Ngô Tất Tô đă rất thành công trong việc khắc họa bộ mặt tàn ác đểu cáng, không chút tính người của cai lệ. Dưới ngòi bút của tác giả, cai lệ tiêu biểu cho chức năng đàn áp của chế độ thực dân nửa phong kiến thời đó. Có người đã nhận định, hắn chính là hiện hình đầy đủ, chân thực nhất cùa các trật tự tàn bạo dã man đương thời.
Câu 3: Phân tích diễn biến tâm lí của chị Dậu trong đoạn trích. Theo em, sự thay đổi thái độ của chị Dậu có được miêu tả chân thực, hợp lí không? Qua đoạn trích này, em có nhận xét gì về tính cách của chị?
Trả lời:
Diễn biến tâm lí của chị Dậu trong đoạn trích. Nhận xét về bản chất tính cách của chị
Trong đoạn trích Tức nước vỡ bờ, Ngô Tất Tố đã rất thành công trong việc xáy dựng trước mắt người đọc hình ảnh của chị Dậu chân thực và sinh động giống hệt như thật, ở dây, thái độ của chị Dậu đối với tên cai lệ và người nhà lí trưởng là cả một quá trình diễn biến theo tâm lí của chị.
Lúc đầu, khi anh Dậu run rẩy bưng bát cháo vừa mới kê lên miệng chưa kịp húp thì bọn cai lệ và người nhà lí trưởng từ ngoài sầm sập bước vào, chị Dậu hết sức nhã nhặn, lễ phép. Trước thái độ hống hách, dữ tợn của bọn chúng, chị run run nói: “Nhà cháu đã túng, lại phải đóng cá suất SƯU của chú nó nữa, nên mới lôi thôi như thế. Chứ cháu có dám bỏ bễ tiền sưu của nhà nước đâu? Hai ông làm phúc nói với ông lí hãy cho cháu khất”… Tên cai lệ, trái lại, đã sừng sộ, nhất quyết sai tên người nhà lí trưởng trói anh Dậu lại điệu ra đình. Thấy tên này có vẻ chần chừ không dám thẳng tay hành hạ một người ốm nặng, tên cai lệ lập tức sồng sộc chạy tới chỗ anh Dậu. Hốt hoảng, chị Dậu chạy đến đỡ lấy tay hắn một lần nữa van nài, năn nỉ : “Cháu van ông, nhà cháu vừa mới tỉnh lại được một lúc, ông tha cho”. Không chút động lòng, cai lệ vừa nói: “Tha này! Tha này ” vừa bịch luôn mấy bịch vào ngực chị rồi sấn tới để trói anh Dậu. Không thế đè nén được nữa, chị Dậu đã liều mạng cự lại. Từ chỗ xưng là “cháu”, chị đã đổi giọng chuyến sang xưng “tôi”: “Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ!” Cai lệ tát vào mặt chị một cái đánh bốp rồi hắn cứ nhảy vào trói anh Dậu. Hành động hung bạo, tàn nhẫn của cai lệ đã thổi bùng lên ngọn lửa căm thù trong lòng người phụ nữ giàu lòng yêu thương chồng này. Chị Dậu nghiến hai hàm răng: “Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem”. Không còn gọi bằng ông mà gọi bằng mày. Không còn tự xưng là tôi nữa mà tự xưng là bà bằng tất cả sức mạnh cùa lòng căm thù tức giận ấy, chị Dậu đã túm lấy cổ hắn, ấn dúi ra cửa. Lần lượt, người đàn bà lực điền này dã quật ngã tên cai lệ và người nhà lí trưởng.
Vậy là trước hành động hung bạo, tàn nhẫn của cai lệ và người nhà lítrưởng, chị Dậu đã vụt đứng dậy; từ thái độ lễ phép van xin đến quyết liệt, quật ngã chỏng quèo bọn chúng. Sức mạnh kì lạ bất ngờ của chị chính là sức mạnh của lòng căm thù bị dồn nén lại đã nổ tung: cũng chính là sức mạnh cúa lòng yêu thương chồng của người này. Bớở chưng hay ghét cũng là hay thương cũng là như vậy.
Qua đoạn trích Tức nước vỡ bờ, ta thấy Ngô Tất Tố đã rất thành công trong việc dựng lên hình tượng chị Dậu, một người phụ nữ dũng cảm. tính cách của người nông dân, của người phụ nữ Việt Nam truyền thống Diễn biến tâm lí của nhân vật này cũng được nhà văn thế hiện, miêu tả hết sức chân thực, tự nhiên và sinh động.
Cuối đoạn trích, anh Dậu sợ hãi khuyên can vợ:
– U nó không được thế! Người ta đánh mình không sao, mình đánh người ta thì mình phải tủ, phải tội.
Lời nói ấy cho thấy anh vốn là một nông dân lao động, vốn hiền lành nhẫn nhục đã quen. Còn chị Dậu:
– Thà ngồi tù. Để chúng nó làm tình làm tội mình mãi thế, tôi không chịu được…
Hành động của chị trong hoàn cảnh đó không thể khác. Tuy liều lĩnh, cô độc và tự phát, nhưng rõ ràng chị không thể không vùng dậy chống lại hành động hung bạo tàn nhẫn cúa bọn cai lệ và người nhà lí trưởng bảo vệ tính mạng cho chồng.
Câu 4: Em hiểu như thế nào về nhan đề Tức nước vỡ bờ đặt cho đoạn trích? Theo em, đặt tên như vậy có thỏa đáng không? Vì sao?
Trả lời:
Giải thích nhan đề “Tức nước vỡ bờ”
Đặt tên cho đoạn trích là Tức nước vỡ bờ rất thỏa đáng. Nhan đề đã cho thấy đầy đủ ý nghĩa của bài văn.
Người nông dân lao động vốn hiền lành nhẫn nhục nhưng nếu bị đẩy đến cùng tất sẽ Tức nước vỡ bờ, họ sẽ vùng lên kháng cự, không chút run sợ. Hành động vùng lên đánh bại cai lệ và tên người nhà lí trưởng của chị Dậu ở đây tuy liều lĩnh, cô độc và tự phát nhưng đã thế hiện được sức mạnh tiềm tàng, tinh thần kiên cường của người nông dân Việt Nam nói chung, người phụ nữ Việt Nam nói riêng. Chính hành động ấy phản ánh một quy luật xã hội là Tức nước vỡ bờ, ở đâu có áp bức, ở đó có đấu tranh.
Câu 5: Hãy chứng minh nhận xét của nhà nghiên cứu phê bình văn học Vũ Ngọc Phan: “Cái đoạn chị Dậu đánh nhau với tên cai lệ là một đoạn tuyệt khéo”. (Gợi ý: tìm hiểu việc tạo dựng tình huống, việc miêu tả ngoại hình, hành động, ngôn ngữ, tâm lí nhân vật, nghệ thuật kể chuyện, ngôn ngữ tác giả và ngôn ngữ đối thoại,…; chú ý nêu rõ những gì khiến cho đoạn văn được coi là “tuyệt khéo”.)
Trả lời:
Ngòi bút Ngô Tất Tố tả hoạt cảnh rất đặc sắc. Nhà phê binh Vũ Ngọc Phan đã nhận xét: Cái đoạn chị Dậu đánh nhau với cai lệ là một đoạn tuyệt khéo, rất đúng với tâm lí của dân quê.
Đây là đoạn văn đặc sắc tiêu biểu cho bút pháp của tác giả Tắt đèn. Đặc sắc hơn cả là tài khắc họa nhân vật rõ nét, nhất là hai nhân vật cai lệ và chị Dậu. Cai lệ nổi bật từ giọng quát tháo hống hách đến những lời xỏ xiên đểu cáng, từ “cái giọng khàn khàn vì hút nhiều xài cũ” đến “thân hình lèo kheo vì nghiện ngập”, nhất là cái tư thế “ngã chỏng quèo” mà miệng vần còn “nham nhảm thét trói” Đó là một tên tay sai đểu giả, đê tiện. Tác giả cũng đã thành công trong việc khắc họa hình tượng chị Dậu với nét tính cách dũng cảm cùa người phụ nữ Việt Nam. Diền biến tâm lí của chị được miêu tả hết sức tự nhiên và sinh động. Ngôn ngữ các nhân vật cũng phù hợp với tính cách nhân vật một cách rất tự nhiên. Nhà văn sứ dụng khá nhuần nhuyễn ngôn ngữ của quần chúng nông dân khiến cho câu văn giản dị mà đậm đà, đượm nồng hơi thở cùa đời sống thực tế lúc bấy giờ.
Câu 6: Nhà văn Nguyễn Tuân cho rằng, với tác phẩm Tắt đèn, Ngô Tất Tố đã “xui người nông dân nổi loạn”. Em hiểu thế nào về nhận xét đó? Qua đoạn trích Tức nước vỡ bờ, hãy làm sáng rõ ý kiến của Nguyễn Tuân.
Trả lời:
Đọc tác phẩm Tắt đèn, Nguyễn Tuân có nói rằng: “Ngô Tất Tố đã xúi người nông dân nổi loạn rằng: cái cách viết lách như thể, cái cách dựng truyện như thể không phải là phát động quần chúng nông dân chống quan Tây, vua ta thì còn gọi là cái gì nữa (Tuyến tập Nguyễn Tuân, tập II, NXB Văn học, Hà Nội, 1982, trang 336). Điều này rất xác đáng. Trong tác phẩm Vấn dề dân làng, Qua Ninh và Vân Đình (tức Trường Chinh và Võ Nguyên Giáp) nhận định: “Dân cày họ rất ưa bình tĩnh, tính chất cũng như việc làm của họ trên cánh đồng. Nhưng ôn hòa đến đâu, họ cũng chịu khổ có chừng có hạn. Khổ quá họ phải vùng dậy mà khi đó tình thế buộc họ phải liều lĩnh hi sinh”.
Nhà văn Ngô Tất Tố khi viết Tắt đèn, tuy chưa biết đến cách mạng nhưng do gắn bó máu thịt với nông dân hơn ai hết, bản thân ông thấu hiểu điều này. Đứng như nhà văn Nguyễn Tuân đã nhận xét, Tắt đèn đặc biệt là đoạn trích Tức nước vỡ bờ đã toát lên chân lí: quần chúng nông dân nghèo khố bị áp bức hết mức chỉ còn một con đường vùng dậy đế tự cứu mình, không có cách nào khác. Như thế chính là xúi nông dân nổi loạn chứ còn gì nữa.
(HTTPS://BAIVIET.ORG)
