Soạn bài Các phương châm hội thoại (Tiếp theo) trang 36 – 38 SGK ngữ văn lớp 9 tập 1. Để học tốt hơn danh sách các bài tập trong bài Các phương châm hội thoại (Tiếp theo), sau đây là hướng dẫn soạn bài và giải bài tập đầy đủ và chi tiết nhất.
Hướng dẫn soạn bài – Các phương châm hội thoại (Tiếp theo)
I. Quan hệ giữa phương châm hội thoại với tình huống giao tiếp
Giải câu hỏi – Quan hệ giữa phương châm hội thoại với tình huống giao tiếp (Trang 36 SGK ngữ văn 9 tập 1)
Đọc truyện cười sau và trả lời câu hỏi.
CHÀO HỎI
Anh chàng nọ ở nhà vợ tại một vùng quê, được người nhà dặn là phải luôn chào hỏi mọi người xung quanh.
Một hôm, anh ta ra đường và thấy một người đang đốn cành trên một cây cao, liền ra dấu gọi.
Người kia dừng việc, lật đật trèo xuống hỏi;
– Có chuyện gì thế?
– Có gì đâu! Bác làm việc vất vả lắm phải không?
(Theo truyện cười dân gian Việt Nam)
Nhân vật chàng rể có tuân thủ đúng phương châm lịch sự không? Vì sao em nhận xét như vậy? Có thể rút ra bà học gì từ câu chuyện này?
Trả lời:
– Truyện cười “Chào hỏi” liên quan đến phương châm lịch sự.
– Anh chàng rể trong truyện Chào hỏi không tuân thủ phương châm lịch sự trong hội thoại vì không quan tâm đến tình huống giao tiếp cụ thể. Bản thân câu hỏi “Bác làm việc vất vả và nặng nhọc lắm phải không?” không vi phạm phương châm lịch sự; nhưng nó bị coi là không tuân thủ phương châm lịch sự trong tình huống: gọi một người đang đốn cành trên một cây cao xuống để hỏi. Làm như thế không những không khiến người khác hài lòng mà có thể còn gây phiền toái, khiến người giao tiếp tức giận.
– Có thể rút ra bài học qua câu chuyện là: cần phải chú ý đến đặc điểm của tình huống giao tiếp, vì một câu nói có thể thích hợp trong tình huống này, nhưng không thích hợp trong một tình huống khác.
II. Những trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại
Giải câu 1 – Những trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại (Trang 37 SGK ngữ văn 9 tập 1)
Đọc kĩ những ví dụ đã được phân tích khi học về các phương châm hội thoại (phương châm về lượng, phương châm về chất, phương châm quan hệ, phương châm cách thức, phương châm lịch sự) và cho biết trong những tình huống nào, phương châm hội thoại không được tuân thủ.
Trả lời:
Trong các ví dụ đã phân tích khi học về các phương châm giao tiếp, chỉ có tình huống trong truyện “Người ăn xin”, phương châm lịch sự được tuân thủ, còn lại đều không tuân thủ phương châm hội thoại.
Giải câu 2 – Những trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại (Trang 37 SGK ngữ văn 9 tập 1)
Đọc đoạn đối thoại sau, chú ý những từ ngữ in đậm và trả lời câu hỏi.
An: Cậu có biết chiếc máy bay đầu tiên được chế tạo vào năm nào không?
Ba: Đâu khoảng đầu thế kỉ XX.
Câu trả lời của Ba có đáp ứng nhu cầu thông tin đúng như An mong muốn hay không? Có phương châm hội thoại nào đã không được tuân thủ? Vì sao người nói không tuân thủ phương châm hội thoại ấy?
Trả lời:
Đoạn thoại:
An: Cậu có biết chiếc máy bay đầu tiên được chế tạo vào năm nào không?
Ba: Đâu vào khoảng thế kỉ XX.
a) Trong trường hợp trên, phương châm về lượng đã bị vi phạm. Thông tin mà Ba cung cấp không đủ về lượng so với nhu cầu đặt ra trong câu hỏi của An (An hỏi cụ thể “năm nào”, Ba chỉ giải đáp chung chung, không cụ thể “khoảng đầu thế kỉ XX”.
b) Nếu trả lời với một nội dung thông tin sai, không xác thực thì sự vi phạm phương châm hội thoại sẽ nghiêm trọng hơn: vi phạm phương châm về chất. Để tránh vi phạm phương châm về chất, Ba đã phải chọn cách trả lời chung chung, không cụ thể, chấp nhận sự vi phạm phương châm về lượng.
Giải câu 3 – Những trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại (Trang 37 SGK ngữ văn 9 tập 1)
Khi bác sĩ nói với một người mắc bệnh nan y về tình trạng sức khoẻ của bệnh nhân đó thì phương châm hội thoại nào có thể không được tuân thủ? Vì sao bác sĩ phải làm như vậy? Hãy tìm những tình huống giao tiếp khác mà phương châm đó cũng không được tuân thủ.
Trả lời:
Người bác sĩ đã không tuân thủ phương châm về chất. Có thể đây là sự lựa chọn của người bác sĩ, vì nếu nói thật về tình trạng nguy kịch của người bệnh có thể sẽ khiến người bệnh suy sụp, ảnh hưởng xấu đến tình trạng sức khoẻ. Người bác sĩ có thể không nói ra sự thật và động viên bệnh nhân lạc quan, đây là việc làm nhân đạo. Như vậy, để đạt được mục đích quan trọng hơn, người ta có thể không tuân thủ một phương châm hội thoại nào đấy.
Giải câu 4 – Những trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại (Trang 37 SGK ngữ văn 9 tập 1)
Khi nói “Tiền bạc chỉ là tiền bạc” thì có phải người nói không tuân thủ phương châm về lượng hay không? Phải hiểu ý nghĩa của câu này thế nào?
Trả lời:
Về nghĩa bề mặt, nghĩa hiển ngôn, câu “tiền bạc chỉ là tiền bạc” không đem lại cho chúng ta thông tin mới, tức là nó không tuân thủ phương châm về lượng. Nhưng nếu xét ý nghĩa hàm ẩn, ngụ ý của người nói, thì câu này chứa nội dung thông tin mới: tiền bạc chỉ là phương tiện trong cuộc sống chứ không phải là tất cả; có nhiều thứ khác còn quan trọng, quý giá hơn tiền bạc.
Như vậy, có khi, để gây chú ý, muốn thể hiên một ngụ ý nào đó, người nói có thể không tuân thủ phương châm hội thoại.
III. Luyện tập
Giải câu 1 – Luyện tập (Trang 38 SGK ngữ văn 9 tập 1)
Đọc mẫu chuyên sau và trả lời câu hỏi.
Một cậu bé 5 tuổi chơi quả bóng nhựa trong phòng đọc sách của bố. quả bóng văng vào ngăn dưới của một kệ sách. Cậu bé tìm mãi không ra, bèn hỏi ông bố. Ông bố đáp:
– Quả bóng nằm gần dưới cuốn “Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao” kia kìa.
Câu trả lời của ông bố không tuân thủ phương châm hội thoại nào? Phân tích để làm rõ sự vi phạm ấy.
Trả lời:
Ở đây, người bố đã không chú ý đến phương châm cách thức. Đứa con 5 tuổi (chưa học lớp 1) không thể nhận biết được đâu là “Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao”; đối với đối tượng giao tiếp này, câu nói đó là mơ hồ. Như thế, câu nói của người bố cũng không đảm bảo mối quan hệ giữa phương châm hội thoại và tình huống giao tiếp (ở đây là người giao tiếp: nói với ai?).
Giải câu 2 – Luyện tập (Trang 38 SGK ngữ văn 9 tập 1)
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
Bốn người hăm hở đến nhà lão Miệng. Đến nơi họ không chào hỏi gì cả, cậu Chân, cậu Tay nói thẳng với lão:
– Chúng tôi hôm nay đến không phải để thăm hỏi, trò chuyện gì với ông, mà để nói cho ông biết: Từ nay chúng tôi không làm để nuôi ông nữa. Lâu nay chúng tôi đã cực khổ, vất vả vì ông nhiều rồi.
(Chân, Tay, Tai, Mắt, Miệng)
Thái độ và lời nói của Chân, Tay, Tai, Mắt đã vi phạm phương châm nào trong giao tiếp? Việc không tuân thủ phương châm ấy có lí do chính đáng không? Vì sao?
Trả lời:
Lời nói của Chân, Tay với lão Miệng “Chúng tôi đến đây không phải để thăm hỏi trò chuyện gì với ông, mà để nói cho ông biết: từ này chúng tôi không làm để nuôi ông nữa. Lâu nay chúng tôi khổ cực vì ông nhiều rồi” không tuân thủ phương châm lịch sự. Việc không tuân thủ như vậy là không có lý do chính đáng, không có căn cứ.
Tham khảo thêm cách soạn khác bài Các phương châm hội thoại (Tiếp theo)
I. QUAN HỆ GIỮA PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI VÀ TÌNH HUỐNG GIAO TIẾP
Câu hỏi: Đọc truyện cười: Chào hỏi trong SGK và trả lời câu hỏi.
Nhân vật chàng rể có tuân thủ đúng phương châm lịch sự không? Vì sao em nhận xét như vậy? Có thể rút ra bà học gì từ câu chuyện này?
Trả lời:
Nhân vật chàng rể không tuân thủ đúng phương châm lịch sự vì không quan tâm đến tình huống giao tiếp cụ thể. Anh chàng đã ân cần hỏi thăm, thể hiện sự cảm thông nhưng lại không đúng lúc làm vất vả thêm cho người được hỏi han.
-> Bài học : Vận dụng phương châm hội thoại cần phù hợp với tình huống giao tiếp.
II. NHỮNG TRƯỜNG HỢP KHÔNG TUÂN THỦ PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI
Câu 1. Đọc kĩ những ví dụ đã được phân tích khi học về các phương châm hội thoại (phương châm về lượng, phương châm về chất, phương châm quan hệ, phương châm cách thức, phương châm lịch sự) và cho biết trong những tình huống nào, phương châm hội thoại không được tuân thủ.
Trả lời:
Trong các ví dụ về phương châm hội thoại đã phân tích, chỉ có tình huống trong truyện “Người ăn xin” là phương châm lịch sự được tuân thủ, còn lại đều không.
Câu 2. Đọc đoạn đối thoại sau, chú ý những từ ngữ in đậm và trả lời câu hỏi.
An: Cậu có biết chiếc máy bay đầu tiên được chế tạo vào năm nào không?
Ba: Đâu khoảng đầu thế kỉ XX.
Câu trả lời của Ba có đáp ứng nhu cầu thông tin đúng như An mong muốn hay không? Có phương châm hội thoại nào đã không được tuân thủ? Vì sao người nói không tuân thủ phương châm hội thoại ấy?
Trả lời:
– Câu trả lời của Ba không đáp ứng yêu cầu mà An mong muốn.
– Phương châm hội thoại về lượng không được tuân thủ. Bởi câu trả lời mà An muốn biết là cụ thể năm nào chứ không phải là một khoảng thời gian chung chung.
– Người nói không tuân thủ phương châm hội thoại vì lượng bởi có thể câu hỏi của An đưa ra Ba không trả lời được, và nếu trả lời sai, đưa ra thông tin không xác thực sẽ kéo theo sự vi phạm phương châm hội thoại về chất.
Câu 3. Khi bác sĩ nói với một người mắc bệnh nan y về tình trạng sức khoẻ của bệnh nhân đó thì phương châm hội thoại nào có thể không được tuân thủ? Vì sao bác sĩ phải làm như vậy? Hãy tìm những tình huống giao tiếp khác mà phương châm đó cũng không được tuân thủ.
Trả lời:
Có thể không tuân thủ phương châm về chất. Bác sĩ làm vậy vì trong một số tình huống, người bệnh cần có tinh thần lạc quan và nghị lực sống thì mới có cơ hội chữa bệnh. Nếu nói thật về tình trạng sức khỏe tồi tệ, rất có thể bệnh nhân mất niềm tin, không còn nghị lực cũng như cơ hội khỏi bệnh là rất thấp.
– Một số tình huống giao tiếp khác : chiến sĩ bị bắt vào tay giặc, gián điệp bị bắt.
Câu 4. Khi nói “Tiền bạc chỉ là tiền bạc” thì có phải người nói không tuân thủ phương châm về lượng hay không? Phải hiểu ý nghĩa của câu này thế nào?
Trả lời:
Khi nói “tiền bạc chỉ là tiền bạc” không tuân thủ phương châm hội thoại về lượng. Câu nói muốn nhấn mạnh về giá trị của tiền bạc, tiền bạc không phải là tất cả, có nhiều thứ còn quan trọng hơn tiền bạc.
III. Soạn phần luyện tập bài Các phương châm hội thoại (Tiếp theo) trang 38 SGK ngữ văn 9 tập 1
Bài 1. Đọc mẫu chuyên sau và trả lời câu hỏi.
Một cậu bé 5 tuổi chơi quả bóng nhựa trong phòng đọc sách của bố. quả bóng văng vào ngăn dưới của một kệ sách. Cậu bé tìm mãi không ra, bèn hỏi ông bố. Ông bố đáp:
– Quả bóng nằm gần dưới cuốn “Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao” kia kìa.
Câu trả lời của ông bố không tuân thủ phương châm hội thoại nào? Phân tích để làm rõ sự vi phạm ấy.
Trả lời:
Câu hỏi của người bố không tuân thủ phương châm hội thoại lịch sự. Vì người con mới có 5 tuổi chưa biết chữ “Tuyển tập truyện ngắn Nam Cao”. Ở đây ông bố không quan tâm đến đối tượng giao tiếp, câu trả lời không phù hợp với tình huống giao tiếp.
Bài 2. Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
Bốn người hăm hở đến nhà lão Miệng. Đến nơi họ không chào hỏi gì cả, cậu Chân, cậu Tay nói thẳng với lão:
– Chúng tôi hôm nay đến không phải để thăm hỏi, trò chuyện gì với ông, mà để nói cho ông biết: Từ nay chúng tôi không làm để nuôi ông nữa. Lâu nay chúng tôi đã cực khổ, vất vả vì ông nhiều rồi.
(Chân, Tay, Tai, Mắt, Miệng)
Thái độ và lời nói của Chân, Tay, Tai, Mắt đã vi phạm phương châm nào trong giao tiếp? Việc không tuân thủ phương châm ấy có lí do chính đáng không? Vì sao?
Trả lời:
– Thái độ và lời nói của chân, Tay, Tai, mắt, miệng đã vi phạm phương châm hội thoại lịch sự.
– Việc không tuân thủ phương châm ấy là không có lí do chính đáng. Vì Chân, Tai, mắt, miệng đã không thấy rõ mối quan hệ khăng khít giữa họ và lão miệng.
(HTTPS://BAIVIET.ORG)
Leave a Comment