Soạn bài – Chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong bài văn tự sự

Soạn bài Chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong bài văn tự sự trang 61 – 64 SGK ngữ văn lớp 10 tập 1. Để học tốt hơn danh sách các bài tập trong bài Chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong bài văn tự sự, sau đây là hướng dẫn soạn bài đầy đủ, ngắn gọn và chi tiết nhất.

Hướng dẫn soạn bài – Chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong bài văn tự sự

I. Khái niệm

1. “Tự sự (kể chuyện) là phương thức trình bày một chuỗi các sự việc, sự việc này dẫn đến sự việc kia, cuối cùng dẫn đến một kết thúc, thể hiện một ý nghĩa”.

Từ điển tiếng Việt giải thích: sự việc là “cái xảy ra được nhận thức có ranh giới rõ ràng, phân biệt với những cái xảy ra khác”.

Trong văn bản tự sự, mỗi sự việc được diễn tả bằng lời nói, cử chỉ, hành động của nhân vật trong quan hệ với nhân vật khác. Người viết, người kể chọn một số sự việc tiêu biểu, nhằm dẫn dắt câu chuyện, tô đậm đặc điểm, tính cách nhân vật, tạo sự hấp dẫn, lôi cuốn người đọc, người nghe. Sự việc tiêu biểu là những sự việc quan trọng góp phần hình thành cốt truyện.

2. Mỗi sự việc có thể có nhiều chi tiết. Chi tiết là “tiểu tiết của tác phẩm mang sức chứa lớn về cảm xúc và tư tưởng”. Chi tiết có thể là một lời nói, một cử chỉ, một hành động của nhân vật, hoặc một sự vật, một hình ảnh thiên nhiên, một nét chân dung… Những chi tiết đặc sắc tập trung thể hiện rõ nét sự việc tiêu biểu.

Chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu là khâu quan trọng trong quá trình viết hoặc kể lại một câu chuyện.

II. Cách chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu

Giải câu 1 – Cách chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu (trang 62 SGK ngữ văn 10 tập 1)

Đọc lại Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy, cho biết:

a) Tác giả dân gian kể chuyện gì? (Về tình cha con? Về tình vợ chồng chung thủy? Về công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước của cha ông ta xưa?)

b) Trong truyện có sự việc trọng thủy và mị châu chia tay nhau, trọng thủy hỏi mị châu: “[…]” Ta lại tìm nàng, lấy gì làm dấu?” (chi tiết 1). Mị châu đáp: “Thiếp có áo lông ngỗng […] đi đến đâu sẽ rứt lông m2 rắc ở ngã ba đường để làm dấu” (chi tiết 2).

Theo anh (chị), có thể coi sự việc và các chi tiết trên là những sự việc, chi tiết tiêu biểu trong Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy được không, vì sao? (Nếu không kể sự việc đó hoặc bỏ qua chi tiết Mị Châu rắc lông ngỗng để làm dấu thì câu chuyện có tiếp nối được không, vì sao?)

Trả lời:

a) – Chuyện về tình cha con: là câu truyện về nỗi đau đớn của người cha khi phải tự tay giết chết con gái của mình bởi công chúa bị Rùa Vàng kết tội “bán nước”.

– Chuyện về tình vợ chồng: là truyện tình son sắc nhưng cũng chứa đầy trái ngang, đau khổ giữa Trọng Thủy – Mị Châu. Hai vợ chồng họ phải chịu sự chi phối của chiến tranh, dù rất yêu thương nhau.

– Chuyện về công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước của cha ông ta xưa: dân gian muốn nói đến nguyên nhân mất nước dưới thời An Dương Vương, bên cạnh đó là bài học về sự cảnh giác với thế lực thù địch quanh mình để bảo vệ đất nước.

b) Sự việc Trọng Thuỷ và Mị Châu chia tay nhau là một sự việc tiêu biểu trong truyền thuyết này. Nó tạo ra sự liền mạch cho cốt truyện, giúp bộc lộ tính cách nhân vật. Trong sự việc ấy có hai chi tiết được coi là quan trọng:

+ Chi tiết Trọng Thuỷ hỏi Mị Châu: “…Ta lại tìm nàng, lấy gì làm dấu?” => là sự báo trước về cuộc chiến tranh sẽ xảy ra.

+ Chi tiết Mị Châu đáp lời: “Thiếp có áo lông ngỗng, đi đến đâu sẽ rứt lông ngỗng rắc ở ngã ba đường” => dẫn đến các chi tiết sau như: Trọng Thủy theo dấu lông ngỗng để đuổi theo An Dương Vương và hai cha con An Dương Vương cùng đường.

– Ta không thể bỏ qua các chi tiết này bởi chi tiết trước làm tiền đề dẫn đến sự việc xảy ra ở chi tiết sau, giúp người đọc có thể hiểu được nội dung câu truyện.

Giải câu 2 – Cách chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu (trang 62 SGK ngữ văn 10 tập 1)

Tưởng tượng người con trai lão Hạc (nhân vật chính trong truyện ngắn Lão Hạc của Nam Cao) trở về làng vào một hôm sau Cách mạng tháng Tám 1945 như sau:

Về tới đầu làng, thấy cảnh xóm làng tuy còn xơ xác, tiêu điều, nhưng khí thế cách mạng sôi nổi, anh bồi hồi nhớ lại nhưng kỉ niệm xưa… Anh tìm gặp ông giáo, được nghe kể về cha mình, rồi theo ông đi viếng mộ cha. Sau mấy ngày thăm hỏi bà con hàng xóm và bạn bè cũ, anh gửi lại ông giáo những di vật của cha, tạm biệt quê hương, nhưng không như lần trước, lần này anh đi làm nhiệm vụ của người cách mạng.

Anh (chị) hãy chọn một sự việc rồi kể lại với một số chi tiết tiêu biểu.

Trả lời:

Có thể dựa vào các chi tiết sau để kể lại câu câu truyện:

– Anh con trai trở về và gặp lại ông giáo, được nghe kể lại chuyện của cha mình (chuyện mất mùa, lão Hạc phải bán chó, chuyện lão sang thưa chuyện, rồi lão tự tử bằng bả chó…)

– Hai người ra thăm mộ lão Hạc, anh con trai đã ở đây để dọn dẹp lại mộ cha

– Anh gặp ông giáo, gửi lại những gì cha gửi, rồi lên đường tham gia kháng chiến.

Bài tham khảo:

     Lão Hạc mất được vài năm thì anh con trai của lão trở về nhà. Không thấy cha đâu, anh chạy đi hỏi bà con hàng xóm thì biết tin lão đã mất, con chó vàng cũng bị bán đi, rồi anh tìm đến nhà ông giáo theo lời bà Tư bán hàng quán. Đến nhà ông giáo, anh thấy ông đang xếp lại vài cuốn sách cũ, anh lên tiếng thưa chuyện. Sau khi biết anh là con lão Hạc, ông giáo lấy cái hộp cũ đã bám đầy bụi trong góc nhà ra rồi trao lại mọi thứ cha anh đã gửi lại cho anh. Ông giáo kể lại toàn bộ những chuyện đã xảy ra mà hai mắt cay cay… Hai người ra thăm mộ lão Hạc, cái mộ lẻ loi giữa mênh mông đồng ruộng. Anh con trai ở lại mộ cha đến chiều tối thì quay lại nhà ông giáo, gửi lại ông giáo chỗ kỉ vật kia. Tiếng đoàn người kêu gọi kháng chiến thôi thúc anh đi theo. Chào ông giáo xong, anh chuẩn bị hành trang tham gia kháng chiến. Người ta nhìn thấy trong ánh mắt của chàng trai trẻ ấy có một sự quyết tâm và ý chí chiến đấu không gì có thể ngăn lại được.

Giải câu 3 – Cách chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu (trang 62 SGK ngữ văn 10 tập 1)

Từ những việc làm trên, anh (chị) hãy nêu cách chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong bài văn tự sự.

Trả lời:

Các bước cần thiết khi chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong bài văn tự sự:

– Xác định đề tài, chủ đề của bài văn (Chủ đề đời sống xã hội, văn hóa, học đường…)

– Dự kiến cốt truyện (Mở đầu – diễn biến – kết thúc, các sự việc phải liên kết với nhau, xây dựng tuyến nhân vật để triển khai cốt truyện)

– Triển khai các sự việc bằng các chi tiết (Xây dựng các chi tiết lớn, các biến cố nhỏ, cách giải quyết vấn đề…)

III. Luyện tập

Giải câu 1 – Luyện tập (trang 63 – 64 SGK ngữ văn 10 tập 1)

Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi.

HÒN ĐÁ XÙ XÌ

Tôi thường tiếc cho hòn đá xù xì trước cửa nhà mình: Nó đen sì sì nằm sấp ở đó như con trâu, chẳng ai biết nó có từ bao giờ, chẳng ai để ý đến nó. Mỗi mùa gặt hái, phơi rơm rạ trước cổng, bà nội lại bảo: “Hòn đá vướng quá, bao giờ mới vần nó đi được”.

Bác tôi làm nhà muốn lấy đá xây tường, nhưng khổ một nỗi nó chẳng ra hình thù gì cả, không bằng phẳng, không góc cạnh, dùng búa đục thì tốn sức quá, chẳng bằng ra bãi sông gần đó thả sức chọn đá vác về còn tốt hơn chán vạn. Nhà xây xong, làm bậc hè, bác tôi cũng không chọn đến nó. Năm ấy, có bác thợ đá về làng, đục đẽo cho gia đình tôi chiếc cối. Bà nội bảo: “Lấy quách hòn đá này, khỏi phải vần từ xa”. Bác thợ ngắm nghía mãi, rồi lắc đầu, chê chất đá mịn quá không dùng được.

[…] Nó nằm lặng lẽ ở đó, bóng râm của cây hòe bên sân không che được nó, hoa cũng chẳng bao giờ mọc trên mình nó. Cỏ dại mọc, dây leo dần phủ lên nó một lớp rêu xanh màu đen lốm đốm. Bọn trẻ chúng tôi cũng ghét hòn đá, đã từng rủ nhau vần đi, song không vần nổi. Tuy luôn luôn mắng chê nó, song chẳng biết làm thế nào, đành kệ nó nằm chết gí ở đó.

[…] Cuối cùng một hôm, có một nhà thiên văn về làng. Ông đi qua ngõ nhà tôi, chợt phát hiện ra hòn đá này, ánh mắt cứ cuốn hút vào nó. Ông đã ở lại không đi nữa, và sau đó lại có vài người kéo đến, bảo đó là hòn đá rơi từ vũ trụ xuống đã hai ba trăm năm, là một hòn đá rất ghê gớm. Sau đó không lâu, một chiếc ô tô đến đã cẩn thận chở hòn đá đi.

Chuyện này khiến bọn tôi đứa nào cũng hết sức ngạc nhiên. Hòn đá vừa xù xì, xấu xí, vừa tai quái này, thì ra từ trên trời rơi xuống. Nó đã vá trời, đã từng tỏa nhiệt, tỏa ánh sáng trên trời. Tổ tiên của chúng ta có lẽ đã nhìn thấy nó, nó đã đem lại cho tổ tiên ánh sáng, lòng ngưỡng mộ va sự ước ao, song nó đã rơi xuống trong bùn đất, trong cỏ hoang, nằm ở đấy mấy trăm năm ư?

Bà nội bảo:

– Thật chẳng thể nhận ra, hòn đá không bình thường, ngya đến tường cũng không xây nổi, bậc lên xuống cũng chẳng thể lát được!

– Nó xấu xí quá mà! – Nhà thiên văn bảo.

– Đúng, nó xấu xí quá.

– Nhưng đó chính là cái đẹp của nó – Nhà thiên văn nói tiếp – Nó lấy xấu làm đẹp.

– Lấy xấu làm đẹp ư?

– Đúng, xấu dến tận cùng là đẹp dến tận cùng. Chính vì thế nó không phải là hòn đá bướng bỉnh thông thường, đương nhiên không thể xây tường, lát bậc lên xuống, không thể điêu khắc và giặt vò quần áo. Nó không phải là thứ để làm những trò ấy, cho nên thường bị người đời chê bai.

Bà nội tôi đỏ mặt. Tôi cũng đỏ mặt.

Tôi cảm thấy xấu hổ cho mình, đồng thời cảm thấy cái vĩ đại của hòn đá, thậm chí tôi còn oán giận hòn đá tại sao đã im lặng chịu đựng tất cả bao nhiêu năm nay? Song tôi lập tức cảm nhận sâu sắc sự vĩ đại của hòn đá đã sống âm thầm và không sợ hiểu lầm.

(Theo Giả Bình Ao, Cây Phật, in trong Tản văn,

NXB Văn học, Hà Nội, 2003)

a) Khi kể lại chuyện này, có người định bỏ sự việc hòn đá xấu xí được xác định là rơi từ vũ trụ xuống. Theo anh (chị), làm như thế có được không, vì sao?

b) Từ đó, anh (chị) rút ra bài học gì về cách lựa chọn sự việc và chi tiết tiêu biểu khi viết bài văn tự sự (hoặc kể chuyện)?

Trả lời:

a) Không thể bỏ qua sự việc “hòn đá xấu xí được xác định là rơi từ trên vũ trụ xuống” vì chi tiết này có vai trò chuẩn bị cho sự việc ở phần kết thúc đoạn. Nó tạo ra nội dung tư tưởng cho bài văn. Nếu không có sự việc này thì chắc người làng và đám trẻ ghét bỏ vì không phục vụ vào cuộc sống hàng ngày của họ, họ sẽ không bao giờ thấy được “vẻ đẹp” và giá trị thực sự của hòn đá.

b) Từ sự việc này có thể rút ra bài học: Khi lựa chọn sự việc và chi tiết tiêu biểu cho bài văn tự sự cần cân nhắc kĩ càng và thận trọng. Các sự việc chi tiết được chọn phải góp phần dẫn dắt cốt truyện, phải tô đậm tính cách của nhân vật, tạo ra sự hấp dẫn và tập trung vào chủ đề của bài văn.

Giải câu 2 – Luyện tập (trang 64 SGK ngữ văn 10 tập 1)

Đọc đoạn trích Uy-lít-xơ trở về (trích sử thi Ô-đi-xê), anh (chị) hãy cho biết:

– Hô-me-rơ kể chuyện gì?

– Ở phần cuối đoạn trích, tác giả đã chọn một sự việc quan trọng, đó là sự việc gì, được kể bằng những chi tiết tiêu biểu nào? Có thể coi đây là thành công của Ho-m-rơ trong nghệ thuật kể chuyện không, vì sao?

Trả lời:

– Đoạn trích Uy-lít-xơ trở về kể về cuộc gặp mặt của Uy-lít-xơ với người vợ sau hai mươi năm xa cách.

– Ở phần cuối đoạn trích, Hô-me-rơ đã chọn sự việc Pê-nê-lốp thử chồng bằng bí mật của chiếc giường. Sự việc này có các chi tiết tiêu biểu: Pê-nê-lốp nhờ nhũ mẫu khiêng giường ra khỏi phòng. Uy-lít-xơ giật mình hỏi lại, sau đó nói rõ đặc điểm của chiếc giường mà chỉ hai vợ chồng mới biết. Nhờ vậy, Pê-nê-lốp nhận ra chồng trong niềm xúc động nghẹn ngào và niềm hạnh phúc mãnh liệt.

– Với cách chọn lựa trên, Hô-me-rơ đã thành công trong nghệ thuật kể chuyển. Tạo ra một tác phẩm vô cùng hấp dẫn, đầy kịch tính, nhân vật đặc khắc họa tính cách, phẩm chất điển hình, mang đậm nét sử thi Ấn Độ.

Tham khảo thêm cách soạn khác bài Chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong bài văn tự sự

I. KHÁI NIỆM (SGK)

II. CÁCH CHỌN SỰ VIỆC, CHI TIẾT TIÊU BIỂU

Câu 1. Đọc lại Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy, cho biết:

a) Tác giả dân gian kể chuyện gì? (Về tình cha con? Về tình vợ chồng chung thủy? Về công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước của cha ơ;ông ta xưa?)

b) Trong truyện có sự việc trọng thủy và mị châu chia tay nhau, trọng thủy hỏi mị châu: “[…]” Ta lại tìm nàng, lấy gì làm dấu?” (chi tiết 1). Mị châu đáp: “Thiếp có áo lông ngỗng […] đi đến đâu sẽ rứt lông m2 rắc ở ngã ba đường để làm dấu” (chi tiết 2).

Theo anh (chị), có thể coi sự việc và các chi tiết trên là những sự việc, chi tiết tiêu biểu trong Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy được không, vì sao? (Nếu không kể sự việc đó hoặc bỏ qua chi tiết Mị Châu rắc lông ngỗng để làm dấu thì câu chuyện có tiếp nối được không, vì sao?)

Trả lời:

a) Tác giả kể câu chuyện về công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước của cha ông ta xưa, còn có câu chuyện về mối quan hệ giữa con người cá nhân và con người cộng đồng cùng với tình cha con, tình cảm vợ chồng.

b) Những sự việc và chi tiết trên là sự việc và chi tiết tiêu biểu trong truyện, bởi nếu không có hai chi tiết ấy thì sự việc không thể tiếp diễn.

Câu 2. Tưởng tượng người con trai lão Hạc (nhân vật chính trong truyện ngắn Lão Hạc của Nam Cao) trở về làng vào một hôm sau Cách mạng tháng Tám 1945 như sau:

Về tới đầu làng, thấy cảnh xóm làng tuy còn xơ xác, tiêu điều, nhưng khí thế cách mạng sôi nổi, anh bồi hồi nhớ lại nhưng kỉ niệm xưa… Anh tìm gặp ông giáo, được nghe kể về cha mình, rồi theo ông đi viếng mộ cha. Sau mấy ngày thăm hỏi bà con hàng xóm và bạn bè cũ, anh gửi lại ông giáo những di vật của cha, tạm biệt quê hương, nhưng không như lần trước, lần này anh đi làm nhiệm vụ của người cách mạng.

Anh (chị) hãy chọn một sự việc rồi kể lại với một số chi tiết tiêu biểu.

Trả lời:

Có thể kể tiếp câu chuyện anh con trai lão Hạc trở về theo gợi ý sau:

– Anh con trai về, nghe ông giáo kể về cha.

Sự việc trọng tâm là ông lão đã sống như thế nào và ông lão đã giữ mảnh vườn ra sao ? Có thể kể các chi tiết:

• Lão Hạc đau khổ khi phải bán chú chó vàng.
• Làng mất vè sợi, Lão Hạc phải ăn củ chuối, sung luộc để sống.
• Lão Hạc bòn tiền gửi ông giáo để lo việc tang ma.
• Cái chết đau đớn đầy tự trọng của Lão Hạc.
• Ông giáo trao kỉ vật cho cậu con trai.

– Cùng ông giáo, anh con trai xúc động ra viếng mộ cha. Có thể kể theo các chi tiết:

• Nói với cha về những năm tháng vất vả của đời mình.
• Ân hận vì đã bỏ ra đi.
• Hứa với cha sẽ sống sao cho xứng đáng với sự hi sinh của cha.

– Anh con trai lão Hạc gửi lại ông giáo những di vật và ra đi.

Sự việc chính là giải thích cho ông giáo nghe lí do của cuộc ra đi. Chọn các chi tiết kể sau:

• Cảm ơn ông giáo vì đã quan tâm giúp đỡ cha mình.
• Kể cho ông giáo biết anh đã giác ngộ và là một người cách mạng.
• Xin gửi lại ông giáo những kỉ vật của cha để lại tiếp tục ra đi chiến đấu.
• Hứa hẹn ngày về.

Tham khảo:

     Sau khi rời làng, một thời gian sau, con trai lão hạc lại quay trở về làng lần nữa. Anh đến từng nhà, cùng với những chiến sĩ cách mạng khác, thuyết phục bà con đứng vào hàng ngũ đi phá kho thóc Nhật. Bà con trong làng, vì cuộc sống thống khổ, nên một lòng theo cách mạng. Trong suốt mấy ngày trước khi kế hoạch diễn ra, anh cùng dân làng chuẩn bị vũ khí, sắp xếp kế hoạch. Sáng sớm ngày đi phá kho thóc Nhật, anh dẫn đầu đoàn người tiến thẳng đến kho thóc, trong mắt ngời lên mong muốn mang lại một cuộc sống tốt đẹp hơn, no đủ hơn cho dân làng.

Câu 3. Từ những việc làm trên, anh (chị) hãy nêu cách chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong bài văn tự sự.

Trả lời:

Chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu phải xác định được chi tiết nào là chi tiết có tác dụng dẫn dắt câu chuyện, tô đậm tính cách của nhân vật và thể hiện được tập trung chủ đề của câu chuyện.

III. Soạn phần Luyện tập bài Chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong văn tự sự (trang 63 – 64 SGK ngữ văn 10 tập 1)

Bài 1. Đọc văn bản Hòn đá xù xì trang 63 – 64 SGK ngữ văn 10 tập 1 và trả lời câu hỏi.

a) Khi kể lại chuyện này, có người định bỏ sự việc hòn đá xấu xí được xác định là rơi từ vũ trụ xuống. Theo anh (chị), làm như thế có được không, vì sao?

b) Từ đó, anh (chị) rút ra bài học gì về cách lựa chọn sự việc và chi tiết tiêu biểu khi viết bài văn tự sự (hoặc kể chuyện)?

Trả lời:

a) Không thể bỏ sự việc hòn đá xấu xí được xác định là rơi từ vũ trụ xuống. Bởi vì nếu bỏ chi tiết ấy đi, mọi người không thể biết được giá trị thật sự của hòn đá có vẻ ngoài xấu xí ấy. Bỏ chi tiết này đi, ý nghĩa của câu chuyện về giá trị đích thực của sự vật hay chính con người trong cuộc sống cũng không được làm rõ.

b) Khi lựa chọn sự việc, chi tiết cho bài văn tự sự hoặc kể chuyện, phải chọn những chi tiết có tính then chốt, khiến cho câu chuyện có thể tiếp diễn, ý nghĩa, tư tưởng của câu chuyện cũng được nêu bật ra.

2. Đọc đoạn trích Uy-lít-xơ trở về (trích sử thi Ô-đi-xê), anh (chị) hãy cho biết:

– Hô-me-rơ kể chuyện gì?

– Ở phần cuối đoạn trích, tác giả đã chọn một sự việc quan trọng, đó là sự việc gì, được kể bằng những chi tiết tiêu biểu nào? Có thể coi đây là thành công của Ho-m-rơ trong nghệ thuật kể chuyện không, vì sao

Trả lời:

– Hô-me-rơ kể lại câu chuyện đoàn viên của Uy-lít-xơ với gia đình, với vợ con.

– Sự việc quan trọng trong đoạn trích là sự việc Pê-nê-lốp thử thách Uy-lít-xơ về chiếc giường. Những chi tiết tiêu biểu:

→ Uy-lít-xơ trách móc sự sắt đá của Pê-nê-lốp.

→ Pê-nê-lốp cố tình nói về chiếc giường cưới.

→ Uy-lít-xơ nói về bí mật chiếc giường.

– Có thể coi việc lựa chọn chi tiết này là thành công trong nghệ thuật kể chuyện của Hô-me-rơ bởi chi tiết này gia tăng kịch tính cho câu chuyện đồng thời khắc họa rõ nét hơn tính cách, phẩm chất của hai nhân vật Uy-lít-xơ và Pê-nê-lốp.

(HTTPS://BAIVIET.ORG)